Dr. Lale Orta – 27 Ağustos 2012

Türk Futbolunda “Türkiye Profesyonel Ligi”, “Milli Lig” adıyla 1959 yılında başlatılmıştır. 1937–1950 yıllarında organize edilen “Milli Küme” maçlarının, profesyonellik dönemindeki uygulaması olan Milli Lig, İstanbul, Ankara ve İzmir’den 16 takımın katılımıyla oluşturulmuştur.

 Uzun yıllar düzenlenmesi düşünülen Milli Lig, 1958–1959 sezonundaki mahalli lig maçlarının bitimiyle birlikte organize edilmiştir. 21 Şubat’ta başlatılan ve 7 Haziran 1959 tarihinde sona eren Milli Lig’de; 56’sı İstanbul’da, 28’i İzmir’de, 28’i de Ankara’da olmak üzere toplam 112 maç oynanmıştır. Sekizer takımlı Kırmızı ve Beyaz Gruptan oluşan Milli Lig’de çift devreli lig usulüne göre deplasmanlı olarak maçlar oynanmış ve grup maçları sonunda, birinciler arasında iki final maçı yaptırılarak ilk şampiyon belirlenmiştir.

Milli Lig’in adı; 1963-1964 futbol sezonundan itibaren “Türkiye Ligi”, 1965-1966 sezonundan itibaren “Türkiye Birinci Ligi”, 2001-2002 futbol sezonundan itibaren de “Türkiye Süper Ligi” olarak değiştirilmiştir (Türkiye Futbol Federasyonu resmi internet sitesinde Türkiye Süper Ligi’nin başlangıç yılı 2002-2003 futbol sezonu olarak gösterilmiş olmasına karşın, Türkiye Süper Ligi’nin başlangıcı 2001-2002 futbol sezonudur). Türkiye Profesyonel Ligleri 2001-2002 sezonundan itibaren yeniden yapılandırılmıştır. İlk kez Süper Lig uygulamasına geçilmiş, ikinci lig ‘A’ ve ‘B’ olmak üzere iki kategoriye ayrılmış ve takım sayısı artırılmış, üçüncü lig takım sayısı ise azaltılmıştır. 2000-2001 sezonunda: birinci ligde 18 takım, ikinci ligde 51 takım ve üçüncü ligde ise 134 takım bulunurken; 2001-2002 sezonunda; süper ligde 18 takım, ikinci lig A kategorisinde 20 takım, ikinci lig B kategorisinde 50 takım ve üçüncü ligde de 90 takım bulunmaktaydı. Takım sayılarının genel toplamlarını karşılaştırdığımızda 2001-2002 sezonunda 25 takımın azaldığını görmekteyiz.

2005-2006 futbol sezonundan itibaren ise, ligin adı sponsor isimleriyle birlikte kullanılmaya başlanmış ve 2005-2006 futbol sezonundan itibaren beş sezon ligin adı “Turkcell Super Lig” olmuştur. 2010-2011 futbol sezonundan itibaren ise isim hakkını Spor Toto almış ve ligin adı “Spor Toto Süper Lig” olmuştur.

1959 yılında başlatılan Milli Lig için uygulanan ilk talimatlar aşağıdaki maddelerden oluşturulmuştur:

“1- Türkiye Milli Ligi Ankara, İzmir ve İstanbul bölgeleri profesyonel takımları arasında deplasmanlı lig usulü ile tertiplenmiştir.

2- Müsabakalar Milletlerarası futbol kaideleri ve futbol müsabaka talimatnamesi hükümleri dairesinde oynanır.

3- Bu Lige İstanbul’dan 8, Ankara ve İzmir’den 4’er takım olmak üzere 16 kulüp iştirak edecektir.

4- Bu seneye mahsus olmak üzere Türkiye Milli Ligi iki gruba ayrılmıştır.

5- Gruplar kırmızı ve beyaz olarak isimlendirilmiş olup, kur’a ile tespit edilmiştir.

Kırmızı grup: Galatasaray, Karagümrük, Adalet, Vefa, Demirspor, Gençlerbirliği, Karşıyaka, Göztepe.

Beyaz grup: Fenerbahçe, İstanbulspor, Beşiktaş, Beykoz, Hacettepe, Ankaragücü, Altay, İzmirspor takımlarından teşekkül eder.

6- Kırmızı ve Beyaz grup maçlarının sonunda en çok puan alan iki takım kendi gruplarının birincisi olurlar.

7- Kırmızı ve Beyaz grup birincileri iki maç yaparak Türkiye Milli Lig şampiyonunu tayin ederler.

8- Bu maçların biri Kırmızı grup şampiyonu olan takımın bölgesinde, diğeri Beyaz grup şampiyonu olan takımın bölgesinde yapılır. Bu iki maçın sonunda en çok puan alan takım, Türkiye Milli Lig şampiyonu olur. Puanların Müsavatı halinde averaj esastır. Averajların müsavatı halinde bitaraf bir bölgede üçüncü bir maç yapılır.

9- Türkiye Milli Ligi şampiyonu olan takım, Avrupa Şampiyon Kulüpler turnuvasında Türkiye’yi temsil etme hakkını kazanır ve kendisine gümüş bir kupa verilir.

10- Oyuncu değiştirme hali: Müsabakalarda maç devamınca kaleci her an değiştirilebilir. Değiştirilen kaleci yerine başka bir kaleci alınmaz. Maç devamınca kaleci haricinde yalnız birinci devre nihayetine kadar bir oyuncu değişebilir.”

Yukarıdaki müsabaka talimatlarına göre oynanan maçlarda, Beyaz grup birincisi Fenerbahçe, oynadıkları final maçları sonucunda Kırmızı grup birincisi Galatasaray’a karşı üstünlük sağlayarak ilk şampiyonluğu kazanmıştır (Tablo 1). 

1959 yılında başlayan ve 2012–2013 futbol sezonunda 55. si düzenlenen Türkiye Süper Ligi’ni; Fenerbahçe ve Galatasaray 18 kez, Beşiktaş 13 kez, Trabzonspor 6 kez, Bursaspor ise 1 kez kazanmıştır (Tablo 2).

Tablo 1. Türkiye Süper Ligi’nin Şampiyon Takımları

Tablo 2. Türkiye Süper Ligi’nde Takımların Şampiyonluk Sayıları

*TFF Tahkim Kurulunun 09.05.2002 tarih, 2002/52E ve 2002/68K sayılı kararına göre; Beşiktaş Kulübünün 1956-1957 ve 1957-1958 sezonlarında, Türkiye Ligi şampiyonu olduğunu ve bu şampiyonlukların TFF yıldız kriterine dahil edilmesine karar verilmesi ile toplam şampiyonluk sayısı, toplam lig sezonu sayısından iki fazladır.

1959 yılında başlatılan Milli Lig, 1959-1960 futbol sezonunda İstanbul’dan 10, Ankara’dan 6 ve İzmir’den 4 takımın katılmasıyla 20 takıma çıkartılmıştır. Ayrıca iki grup olarak başlatılan Milli Lig tek grup şekline dönüştürülmüştür. 1959-1960 sezonunda küme düşürülme ilk kez uygulanmış ve son sırada yer alan üç takım küme düşürülmüştür. Küme düşen takımlardan biri olan Altınordu, terfi maçlarını kazanarak 1960–1961 sezonunda Türkiye Liginde oynama hakkını tekrar elde etmiştir. İstanbul, Ankara ve İzmir’in dışından terfi maçlarını kazanarak Türkiye Milli Ligi’nde oynama hakkını ilk kazanan takım Adana Demirspor’dur. P T T ve Adana Demirspor takımları 1960-1961 futbol sezonunda Türkiye Birinci Ligi’nde oynama hakkını ilk kez elde etmişlerdir (Tablo 3).

Tablo 3. Futbol Sezonuna Göre Milli Lig Takımları, Lig Sıralamaları ve Bölgesel Dağılımları

Marmara Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi

Adana Demirspor’un 1960-1961 futbol sezonunda Milli Lig’den küme düşmesiyle birlikte, Türkiye Milli Ligi tekrar İstanbul, Ankara ve İzmir illerinin takımları arasında oynanmaya başlamıştır. 1961-1962 Sezonu İstanbul’dan 10, Ankara’dan 6 ve İzmir’den de 4 takımın katılımıyla oynanmış ve o sezon ligden düşen takım olmamıştır. 1961-1962 sezonunda 20 takımdan oluşan Lig, 1962-1963 sezonunda Hacettepe ve Beyoğluspor takımlarının da katılmasıyla 22 takıma çıkartılmış ve maçlar tekrar Kırmızı ve Beyaz grup olmak üzere iki grupta yaptırılmıştır. 1962-1963 sezonunda Karagümrük, Şeker Hilal, Vefa ve Yeşildirek takımları küme düşerken, yerlerine  yeni takım alınmamış ve 1963-1964 sezonu 18 takımdan oluşturulmuştur. 1963-1964 sezonunda Karşıyaka (TFF tarafından şike yaptıkları iddiası ile kümeden düşürüldü), Beyoğluspor ve Kasımpaşa takımları küme düşerken, Şekerspor takımı Türkiye Ligi’ne yükselen takım olmuştur (Tablo 4).

Tablo 4. Futbol Sezonuna Göre Milli Lig Takımları, Lig Sıralamaları ve Bölgesel Dağılımları

Marmara Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi

1964-1965 futbol sezonunda Türkiye Birinci Liginde takım sayısı tekrar 16’ya indirilirken, Altınordu takımı ligden düşmüştür. 1965-1966 sezonunda Beykoz ve Şekerspor takımları küme düşerken; Eskişehirspor, Altınordu ve Karşıyaka takımları Türkiye Birinci Ligi’ne yükselmeye hak kazanmışlardır. Eskişehirspor takımı Adana Demirspor takımından sonra Türkiye Birinci Ligi’nde İstanbul, Ankara ve İzmir’in dışından Türkiye Birinci Ligi’nde oynamaya hak kazanan ikinci takım olmuştur. 1966-1967 sezonunda İstanbulspor, İzmirspor ve Karşıyaka takımları birinci ligden düşerken, Mersin İdman Yurdu, Şekerspor ve Bursaspor takımları birinci lige yükselmişlerdir. 1967-1968 sezonunda Ankaragücü, Feriköy ve Hacettepe takımları son üç sırada yer alarak ligden düşmüşlerdir. Aynı sezon İstanbulspor ve İzmirspor takımları birinci lige yükselmeye hak kazanmışlardır. 1964-1965 ve 1965-1966 sezonlarında 16 olan Birinci Lig takım sayısı 1966-1967 ve 1967-1968 sezonlarında 17’ye çıkartılmıştır. 1967-1968 Futbol sezonunda Türkiye Birinci Ligi ilk kez üç büyük şehir takımları dışında, Bursaspor, Eskişehirspor ve Mersin İdman Yurdu takımlarının katılmasıyla 6 ilin takımları arasında oynanmaya başlanmıştır (Tablo 5).

Tablo 5.  Futbol Sezonuna Göre Türkiye Birinci Ligi Takımları, Lig Sıralamaları ve Bölgesel Dağılımları

Marmara Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi

*Karşıyaka Danıştay kararıyla, yaklaşık iki yıl süren hukuki süreç sonunda 1966 yılında 1. Lige tekrar geri dönmüştür.

1968-1969 sezonunda takım sayısı 16’ya indirilen Türkiye Birinci Ligi 6 ilin takımları arasında oynanırken, iki sezon önce birinci lige yükselen Eskişehirspor Ligi Galatasaray’ın ardından 3 puan farkla ikinci sırada tamamlamıştır. Eskişehirspor’un bu başarısı uzun yıllar devam etmiştir. 1968-1969 sezonunda Şekerspor ve İzmirspor takımları ligden düşerken, Ankaragücü ve Samsunspor takımları birinci lige yükselmeye hak kazanmışlardır. Samsunspor Türkiye Birinci Ligi’ne katılan ilk Karadeniz takımı olurken, ligdeki illerin sayısını da 7’ye çıkartmıştır. 1969-1970 sezonunda Gençlerbirliği ve Altınordu takımları ligden düşerken, Boluspor ve Karşıyaka takımları birinci lige yükselmiştir. Boluspor Karadeniz Bölgesinin  ikinci takımı olurken, ligdeki il sayısını da 8’e yükseltmiştir. Böylece 1970-1971 futbol sezonu 8 ilin takımları arasında oynanmıştır. O sezon P T T ve Ankara Demirspor takımları ligden düşerken, Adanaspor ve Giresunspor takımları birinci lige yükselmişlerdir. Ankara ilinin; 1969-1970 sezonunda Lig’de 5 takımı varken, 1970-1971 sezonunda 3, 1971-1972 sezonunda ise tek takımı bulunmaktadır. 1969-1970 sezonunda Karadeniz takımı ligde ilk kez yer alırken, 1970-1971 sezonunda 2 takımla, 1971-1972 sezonunda ise 3 takımla bölgelerini temsil etmişlerdir. 1971-1972 sezonunda 16 takımdan oluşan Türkiye Birinci Ligi 10 ille temsil edilmiştir (Tablo 6).

Tablo 6.  Futbol Sezonuna Göre Türkiye Birinci Ligi Takımları, Dereceleri ve Bölgesel Dağılımları

Marmara Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Karadeniz Bölgesi

1971-1972 sezonunda Türkiye Birinci Ligine çıkmaya hak kazanan P T T ve Şekerspor takımları başarılı olamayarak bir sonraki sezonda düşmüşlerdir. 1972-1973 sezonunda İstanbul’dan 4, Ankara’dan 3, İzmir’den 2 olmak üzere toplam 10 ilden 16 takım bulunuyordu. 1973-1974 sezonunun yeni takımları Adana Demirspor ve Kayserispor olurken, o sezonda başarılı olamayan Mersin İdman Yurdu ve Vefa takımları küme düşmüştür. Böylece İstanbul’un eski kulüplerinden biri olan Vefa Kulübü, Türkiye Birinci Ligi’nde son kez yer alarak veda etmiş oluyordu. 1973-1974 Futbol sezonu; İstanbul’dan 4, İzmir’den 2, Adana’dan 2 ve Ankara, Eskişehir, Bolu, Mersin, Samsun, Bursa, Kayseri ve Giresun’dan 1 takım olmak üzere 11 ilin 16 takımından oluşmuştur. Türkiye Birinci Liginde ilk kez İstanbul, Ankara ve İzmir illerinin dışındaki bir ilin iki temsilcisi birden; Adanaspor ve Adana Demirspor takımları Lig’de yer almıştır.

1974-1975 sezonunda Karadeniz’in iki temsilcisi birden Türkiye Birinci Ligine çıkmışlardır. Trabzonspor ve Zonguldakspor takımları ilk kez birinci ligde oynama hakkını elde etmişler ve aynı zamanda Karadeniz Bölgesinin 5 takımı birden Türkiye Birinci Ligi’nde yer almıştır. 1974-1975 sezonu İstanbul’dan 3, İzmir’den 2 ve Ankara’dan 1 takım olmak üzere 13 ilin takımları arasında oynanmış ve sezon sonunda  Samsunspor ve Kayserispor takımları küme düşmüşlerdir. 1975-1976 futbol sezonunda Orduspor ve Balıkesirspor ligin yeni takımları olurken, Türkiye’de ilk kez  İstanbul’un dışından bir takım Türkiye Birinci Ligi’nde şampiyon olmayı başarmıştır. Trabzonspor takımı bir sezon önce çıktığı birinci ligde kazandığı bu ilk şampiyonluğunun ardından başarılarını uzun süre devam ettirerek altı sezon içersinde ligi beş kez birinci tamamlamıştır. 1975-1976 sezonu 13 ilin takımları arasında oynanmış olup sezon sonunda Balıkesir ve Ankaragücü takımları ligden düşmüştür. Böylece, Türkiye Birinci Ligi’nin başlangıç tarihi olan 1959 yılından itibaren birçok takımla temsil edilen Ankara ilinin 1976-1977 sezonunda Türkiye Birinci Ligi’nde temsilcisi kalmamış oldu (Tablo 7).

Tablo 7.  Futbol Sezonuna Göre Türkiye Birinci Ligi Takımları, Lig Sıralamaları ve Bölgesel Dağılımları

Marmara Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Karadeniz Bölgesi

1976-1977 Futbol sezonu ve sonrası yazımızın II. Bölümünde yer alacaktır.                  

Kaynak gösterilerek kullanılabilir.                                                                                                                                                                              ./..

Kaynakça

Orta, L., (2000). Dünyada ve Türkiye’de Futbol Organizasyonları -Analitik Bir Yaklaşım-, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.{jcomments on}

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş