Emir Nezir Ülgen- 30 Kasım 2020 Koronavirüs (Covid-19) salgını tüm dünyada sosyal ve ekonomik etkisini göstermeyi ve insanlığı tehdit etmeyi sürdürüyor. Devletler, salgınının ortaya çıktığı Aralık 2019’dan itibaren toplum sağlığı ve kamu düzeni açısından oluşan riskleri yönetebilmek adına tedbirleri elden bırakmıyor. 

Dünya genelinde aşı çalışmalarında ortaya çıkan umut verici gelişmelere rağmen salgın, sağlık sistemlerini tüm hızlıyla etkilemeye devam ederken, enfekte olan ve hayatını kaybeden insanlara ilişkin veriler kaygı veriyor. Salgına karşı geliştirilen ve %90’dan fazla etkisi olan bazı aşıların çalışmalarında sona yaklaşılsa bile Aralık 2020 itibarıyla dünya genelinde 60 milyondan fazla insanın enfekte olduğu ve 1,5 milyona yakın insanın hayatını kaybettiği görülüyor. [1] 2. dalga etkilerinin kendisini gösterdiği salgınla mücadele sürecinde, aşıların hayatı normale döndürecek ölçekte nüfusa uygulanabileceği zamana ilişkin tahminler ise farklılık gösteriyor.  

Bütün bu gelişmeler ışığında, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Avrupa Bölge Direktörü Dr. Hans Kluge, Avrupa Kıtası’nda her 17 saniyede bir insanın koronavirüse bağlı olarak hayatını kaybettiğini açıkladı. [2] Bu açıklamadan hareketle, Avrupa ülkelerinde kamusal yaşamın kısıtlanmasına yönelik Mart-Haziran 2020 döneminde uygulanan tedbirlerin kademeli olarak yeniden hayata geçirilebileceğini söyleyebiliriz.  

Konumuza gelecek olursak; koronavirüs salgını sosyal ve ekonomik pek çok alanda olduğu gibi futbol endüstrisini de doğrudan etkiliyor. Futbol müsabakaları, toplulukları bir araya getiren diğer etkinlikler gibi salgının bulaş riskinin en yoğun olduğu yerler arasında kabul ediliyor. Bu nedenle salgının ortaya çıkmasından itibaren ulusal ve bölgesel turnuvaların iptali, müsabakaların ertelenmesi veya seyircisiz oynanması ve sporcuların karantina altına alınması gibi futbol endüstrisini etkileyen bir dizi karar alındı ve hayata geçirildi. Kluge’nin açıklamasına göre; yeni sezona seyircisiz olarak başlatılan ve hali hazırda seyircisiz bir şekilde devam eden futbol müsabakalarına Avrupa’da yeniden ara verilmesi gündeme gelebilir. Böyle bir karar dünya genelinde futbol lig/turnuvalarından yaratılan gelirin yarısından fazlasının (yaklaşık €30 milyar) [3] Avrupa liglerinden yaratıldığı dikkate alındığında, futbolun finansal tarafında ciddi bir etkiye yol açabileceğini söyleyebiliriz. 

Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FİFA) bünyesinde kurulan Koronavirüs Komitesi Başkanı Olli Rehn de geçtiğimiz günlerde koronavirüs salgınının dünya futboluna yaklaşık $ 14 milyar, bir başka deyişle tahmini değerinin üçte birine mal olacağını söyledi. [4] Henüz üstesinden gelinemeyen salgının futbol ekonomisine tahribatını hesap edebilmek mümkün olmamakla birlikte, Rehn’in açıklamasından hareketle futbol ekonomisinde kabaca %30’luk bir daralmanın beklendiğini söyleyebiliriz.  

Peki, gelinen bu belirsiz ve karmaşık nokta futbol endüstrisi açısından tam olarak nasıl okunabilir? Salgının etkileri ne zamana kadar sürer ve futbolun paydaşları ne şekilde etkilenir? Bittiği zaman sektörün iş yapış biçimlerinde ne gibi bir değişim ortaya çıkar? 

Bu soruların cevabı için SPSG Consulting’in salgının endüstride yaratacağı etkilere ilişkin olarak Dünya Futbol Zirvesi (World Football Summit) için hazırladığı “Covid-19’un Futbol Endüstrisi Üzerindeki Etkileri” başlıklı ve Ağustos 2020 tarihli raporu incelemekte yarar var. [5] Raporda futbolun farklı gelir akışları üzerindeki etkileri, bu etkilerin ne zamana kadar sürebileceği, hangi coğrafyada daha fazla hissedildiği ve her kriz gibi bu krizin de ne gibi fırsatlar ortaya çıkarabileceği araştırılmış. [6] 

Futbol kulüpleri paydaşlarıyla geliştirdiği iş modelleri ile ticari gelirler, medya hakları, lig ve turnuva ödülleri, futbolcu transfer gelirleri, tesisler, kulüp üyelerinden elde edilen gelirler, yatırımlar gibi farklı gelir akışları yaratıyor.   Otoritelerin futbol etkinlikleri ile ilgili uygulamaya koyduğu çeşitli tedbirler, futbol kulüplerinin söz konusu gelir akışları üzerinde önemli bir çalkantıya neden oldu.

Katılımcılara göre;

 - Diğer gelir akışlarına göre kulüplerin tesis gelirleri noktasında büyük bir darbe aldığı, 

- Futbol müsabakalarının seyircisiz oynanması ile birlikte lisanslı ürünlerin satışları ile sağlanan ticari gelirlerin istikrarlı bir şekilde düşeceği, 

- Liglerin ve turnuvaların muhtemelen erken sonuçlandırılmasının da kulüplerin lig/turnuvaya dayalı gelirlerinde azalmaya yol açacağı,

- Kulüplerin gelir kaybına bağlı olarak yıllar itibarıyla istikrarlı bir artış gösteren transfer piyasasının da etkileneceği ve dünya genelinde transfer sayısında ve bu transferler için ödenen tutarlarda bir düşüş yaşanacağı, 

- Kulüplerin firmalarla genellikle performansa dayalı olarak imza altına aldıkları sponsorluk anlaşmalarında firmalara taahhüt edilen sportif başarıların bir kısmını sağlayamayacağı, bu nedenle sponsorluk gelirlerinde bir düşüş yaşanacağı söylenebilir. 

Grafik 2-  Covid-19’un Futbol Endüstrisinin Paydaşları Üzerindeki Etkisi

• 
• • Günümüzde futbol, bu çalışma ile etkileri değerlendirenler dâhil olmak üzere yüzlerce paydaşın ve bu paydaşlarla ilişkili aktörlerin de yer aldığı dev bir ekosistemdir.
  • Çalışma ile etkileri değerlendirilen paydaşlar şöyle sıralanabilir: Futbol etkinlikleri, mekânlar, kulüpler, ligler/turnuvalar, ev sahibi şehirler/organizatörler, MICE*etkinlikleri, sponsorluk ajansları, sponsorlar, yatırımcılar, fitness etkinlikleri, yayıncılar, danışmanlar, futbolcular, idari birimler, spor giyim firmaları, spor ekipmanları, medya, antrenör ve teknik kadro, spor teknoloji firmaları, spor besinleri, sosyal platformlar, spor hukukçuları, spor sağlıkçıları. 
  • Henüz bir tedavisi bulunmayan koronavirüs salgınının etkilerinin bir süre daha devam etmesi, bu nedenle futbol etkinlikleri sırasındaki bütün paydaşların bu durumdan en fazla etkilenmesi bekleniyor.
  • Risk maruziyetlerini en aza indiren sosyal mesafe kurallarına uyulması gerekliliği nedeniyle operasyonel modellerini güncellemeleri gerekecek olan mekânlar (stadyumlar) katılımcılara göre en fazla ikinci derecede etkilenen paydaştır. Mekânların yönetiminde oturma kapasitelerini ve ayakta duran yoğunluğu sınırlandırmaları ve görevlilerin sağlık parametrelerini kontrol etmelerini sağlayan donanım edinmeleri gerekecektir. Tam kapasite ile hizmet verememek gibi yeni uygulamalar yaratılan geliri azaltacakken gerekli donanımın satın alınması ve sporcu ve personelin tekrarlayan sağlık kontrollerinin yapılacak olması operasyonel maliyetleri artıracaktır. 
  • Futbol kulüpleri farklı gelir akışlarına bağlılıklarına göre farklı derecelerde etkilendi. Örneğin maç günü gelirleri veya oyuncu transferlerine daha bağımlı olan kulüpler, medya haklarından daha fazla gelir elde edenlere göre daha çok etkilenmiştir.
  • Katılımcılara göre iptal olan ve ertelenen büyük etkinliklere ev sahipliği yapacak olan şehirler ile bu etkinliklerin organizatörleri de salgın sürecinin etkilenen paydaşlarından.
  • Virüsün hızla yayılması, 2020 futbol liglerinin ve müsabakalarının yanı sıra futbol endüstrisi ile ilgili çeşitli toplantılar, etkinlikler, konferanslar ve fuarların da ertelenmesine, hatta iptaline neden oldu. İptaller bu etkinliğin organizasyonunda yer alan bütün paydaşları da etkiledi.
  • Stadyumların doldurulamadığı ve seyirci kaybının yaşandığı bir dönemde, sponsorluk anlaşmaları da şirketler için cazip olmayacaktır. Futbol ekonomisinin önemli paydaşlarından sponsorların salgın süresince karşılaşabileceği diğer finansal zorluklar neticesinde pazarlama bütçelerinde yeni bir ayarlama yapması, sponsorluk yatırımlarını kesmesi ve anlaşmaları sonlandırması da muhtemel.
  • Futbolun durduğu ve belirsizliğin arttığı böyle bir ortamda yatırımcıların ve danışmanların faaliyetleri de etki altında olacaktır. Ancak bu paydaşlar için salgın sonrası süreç futbol ekosisteminin iyileştirilmesine katkıda bulunmak adına yeni fırsatlar da getirebilir. 

•  Grafik 3-  Covid-19’un Futbol Endüstrisi Üzerindeki Etkilerine İlişkin Zaman Tahmini 

• 
• Futbol kulüpleri küresel salgının ortaya çıktığı 2020 yılının başından itibaren müsabakalara ara verme, sonrasında ise seyircisiz oynama tedbirlerinin doğal sonucu olarak önemli finansal ve operasyonel zorluklarla karşı karşıya kaldı. 
• Kulüplerin finansal performansı açısından karşı karşıya olduğu temel zorluk, salgının kontrol altına alınabilmesi için uygulamaya konan tedbirlere bağlı belirsizliktir. 
• Futbol kulüpleri, seyircisiz de oynansa müsabakaların devamı ile gelirlerinin düşmesini, virüsün mutasyonu veya bir aşının bulunamaması gibi sezonun askıya alınmasını zorlayan kötü senaryolara tercih edecektir. 
• Katılımcılar, koronavirüs salgınının futbol endüstrisi üzerindeki finansal etkisinin 2020 yılının geri kalanından 2024 yılı sonuna kadar azalan bir eğilim ile devam edeceğini düşünüyor. 
• Özellikle salgın ile mücadelede ve aşı noktasında ciddi aşama kaydedilecek yıl olarak görülen 2021 ile futbol endüstrisi için hâlâ bir geçiş dönemi olacağı düşünülen 2022 yılları boyunca futbol kulüplerinin salgının negatif etkileri ile başa çıkmak zorunda kalacağı tahmin ediliyor. 
• Çalışmaya göre negatif etkilerin yarı yarıya düşmesi beklenen 2023 ve 2024 yıllarında ise ekonomik toparlanma için futbol kulüpleri gelir kaynaklarında artış sağlayabilecek yaratıcı girişimlere ve daha fazla taraftar sadakatine ihtiyaç duyacaktır. 
•  
• Grafik 4- Covid-19’un Futbol Endüstrisine Coğrafi Etkileri 
• 
• Bilindiği gibi, koronavirüs salgını ile mücadele kapsamında futbol müsabakaları 2020 başından itibaren ertelendi veya askıya alındı. Haziran ayı itibarıyla ertelenen ligler ve turnuvalar seyircisiz olarak tamamlandı ve dünya genelinde futbol otoritelerince yeni sezonun da seyircisiz olarak başlatılmasına ve salgının seyrine göre değişiklik yapılmasına karar verildi. 
• Uzmanlar salgının futbol endüstrisi üzerindeki genel etkisinin Avrupa, Latin Amerika ve Kuzey Amerika’da daha fazla, Pasifik ve Orta Doğu’da ise daha kontrollü olmasını bekliyor.
• Virüsün ortaya çıktığı Çin’in de aralarında bulunduğu birçok Asya ülkesinde uygulanan katı karantina ve sosyal kısıtlama tedbirleri salgının yönetimine ve bulaş eğrisini düzleştirilmesine yardımcı olurken, virüsün Avrupa, Latin ve Kuzey Amerika ülkelerinde ise sürekli yayıldığı görülüyor. 
• Özellikle sonbahar mevsiminde yeniden başlayan futbol müsabakalarını erteleme tehdidi yaratabilecek potansiyel bir ikinci dalganın ayak sesleri güçlü şekilde duyuluyor. 
•  
• Grafik 5 - Covid-19 Sonrasında Futbol Endüstrisinde Ortaya Çıkabilecek Yeni Fırsatlar 
• 
• Futbol endüstrisi tamamen normalleşene kadar kulüplerin sportif açıdan toparlanmasının yanı sıra ekonomik olarak özellikle ortaklarına değer yaratmak için yeni yollar ve varlıklar keşfetmesi gerekmekte. Bu bağlamda, koronavirüs salgınının insanlığın içinde bulunduğu dijital çağa kazandıracağı ivmeyi de göz ardı etmemek gerekir.. 
• Dijital Aktiviteler, Güvenli Stadyumların Artırılması, E-Sporun Artırılması, Canlı Olmayan İçerikler, Nakitsiz Stadyumların Artırılması, Geleneksel Olmayan Gelir Akışları ile ilgili alanları katılımcıların %50’sinden fazlası koronavirüs sonrasında futbol endüstrisi için fırsat olarak görmektedir. 

SONUÇ   

Koronavirüs salgınının futbol endüstrisi üzerindeki finansal etkilerinin hesaplanabilmesi tam olarak normalleşmenin sağlanmış olması ile doğrudan ilişkilidir. Bu makale ile incelenen ve 2020 Dünya Futbol Zirvesi için hazırlanan “Covid-19’un Futbol Endüstrisi Üzerindeki Etkileri” başlıklı rapor ise salgının sektör üzerindeki etkilerini ölçen nitel bir araştırma neticesinde oluşmuştur. Raporun içerdiği başlıklar dâhilinde sonuç olarak;

- Yaşanan küresel salgının yalnızca spor kulüplerinde değil futbol ekosistemi içerisinde yer alan bütün paydaşların gelirinde bir azalmaya yol açacağı ve futbol endüstrisinin yarattığı hâsılatta yaklaşık %30 daralmanın beklendiği,

- Gelir akışlarındaki azalma neticesinde ortaya çıkması muhtemel finansal etkinin ve belki de sektörde oluşabilecek finansal bir krizin üstesinden gelmek için paydaşlar arasında mutlak bir iş birliği gerektiği,

- Dünya futboluna yön veren en önemli otoriteler olan FIFA ve UEFA’nın da paydaşlar arası iş birliğine yönelik güçlü bir sinerji oluşturulmasında etkin rol oynamasının yerinde olacağı,[7]

- Avrupa, Latin Amerika ve Kuzey Amerika’da daha fazla, Pasifik ve Orta Doğu’da ise daha kontrollü geçmesi beklenen salgın sonrası futbol etkinliklerinde normalleşmenin ancak 2022-2023 sezonu itibarıyla gerçekleşebileceği,

- Salgından sonra kulüplerin finansal veya yönetsel faaliyetlerinde (Bütçe yönetimleri, transfer politikaları, kısa ve uzun vadeli yol haritaları ve yatırımcı ilişkileri gibi) değişiklik yaşanmasının beklendiği, [8] ve 

- Sosyal ve ekonomik hayatı ciddi anlamda dijitalleşmeye mecbur bırakan salgın döneminin futbol ekosisteminde yer alan bütün paydaşlar için de dijital dönüşüm fırsatı olarak değerlendirilebileceği, söylenebilir.

KAYNAKÇA   

[1]  https://www.worldometers.info/coronavirus/    

[2] Deloitte UK, “Annual Review of Football Finance 2020”  https://www2.deloitte.com/uk/en/pages/sports-business-group/articles/annual-review-of-football-finance.html    

[3] “One death from Covid every 17 seconds in Europe, WHO says?”  https://www.theguardian.com/world/2020/nov/19/covid-who-one-death-17-seconds-europe-hans-kluge   

[4] “COVID-19 pandemic to cost football $ 14 billion this year, says FIFA”  https://www.theguardian.pe.ca/sports/covid-19-pandemic-to-cost-football-14-billion-this-year-says-fifa-497716/    

[5] World Footbal Summit, “COVID-19 Implıcatıons On The Football Industry”  https://worldfootballsummit.com/wfs-special-report-covid-19-implications-on-the-football-industry/    

[6] SPSG Consulting, Dünya Futbol Zirvesi (World Football Summit) için, Danışma Kurulu üyeleri ve sektördeki diğer önemli paydaşlarına konu hakkında sorular sorarak tamamladığı anket ile koronavirüsün futbol endüstrisi üzerindeki etkisini ölçmeyi amaçladı. Covid-19’un Futbol Endüstrisinin Gelir Akışları Üzerindeki Etkisi (Grafik 1), Covid-19’un Futbol Endüstrisinin Paydaşları Üzerindeki Etkisi (Grafik 2), Covid-19’un Futbol Endüstrisi Üzerindeki Etkilerine İlişkin Zaman Tahmini (Grafik 3) ve Covid-19’un Futbol Endüstrisine Coğrafi Etkileri (Grafik 4) ile ilgili sorulara katılımcıların verdiği 1 ila 7 arasındaki etki derecesinin ortalaması alınarak ölçüm yapılmıştır. Covid-19 Sonrasında Futbol Endüstrisinde Ortaya Çıkabilecek Yeni Fırsatlar (Grafik 5) ile ilgili sorulara ise katılımcıların söz konusu alanları fırsat olarak görme oranı %’si dikkate alınarak ölçülmüştür.   

[7] Tuğrul AKŞAR, Finansal Futbol, Literatür Yay., 1. Basım, Eylül 2020, İstanbul.   

[8] Aktif Bank , Ekolig Raporları, “Covid-19 Pandemisinin Futbol Ekonomisine Etkileri”,  https://www.aktifbank.com.tr/Documents/aktif-bank-ekolig-covid-19.pdf   

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş