Modern futbolun geldiği noktayı analiz edebilmek için futbolun tarihsel gelişimini anlatmaya başladığımız son 2 yazıda, Antik Yunan’daki köklerinden, beşiği olan İngiltere’de 20. yüzyılda şekilllenen modern futbolun evrelerinden bahsetmiştik. Bugün ise UEFA’nın kuruluşundan günümüzdeki endüstriyel futbolun oluşumana kadar yaşanan sürecin ana kilometre taşlarını irdeleyeceğiz.

UEFA Kuruluyor...

2. Dünya Savaşı sonrası milli takımların kozlarını paylaştığı Dünya Kupaları, 4 yılda bir uluslararası heyecan yaratırken, Avrupalılar bu heyecanı her yıl Kıtalarında organize bir şekilde düzenlenen turnuvalar vasıtasıyla futbol kulüpleri arasında yaşamak amacıyla,

15 Haziran 1954’de İsviçre’nin Basel şehrinde 25 ülkenin Futbol Federasyonlarının katılımıyla Union of European Football Associations’ı (UEFA, Avrupa Futbol Federasyonları Birliği), FIFA’nın 6 kıta organizasyonundan biri olarak kuracaklar ve günümüzde 53 ülke federasyonun üye olduğu bu dev organizasyon, Avrupa’da tüm kulüp takımları ve milli takımların aralarındaki maçları, Şampiyonlar Ligi, UEFA Kupası, Avrupa Şampiyonası, Süper Kupa, Avrupa-Güney Amerika Kupası, Intertoto Kupası ve UEFA Kadınlar Kupası gibi uluslararası turnuvalar nezdinde düzenlemekden sorumlu olarak büyük bir maddi güce kavuşacaktı.

Futbol Gece Oynanmaya Başlıyor...

1953 yazında İngiliz Wolverhampton Wanderers (Wolves) futbol takımının stadına oyunun tarihinde ilk defa olmak üzere projektörler kuruluyor ve seyircilerin maça olan ilgileri ile futbolcuların ışıklar altında performanslarını test etmek üzere bu stadda üst üste İngiliz olmayan futbol takımlarıyla maçlar oynanıyor, bunlardan Macarların Honved takımıyla oynanan ve Wolves’in 3-2 galibiyetiyle sonuçlanan maç futbol tarihinde ilk defa BBC tarafından “canlı” olarak televizyondan yayınlanıyordu. O tarihlerde “Efsane” olarak tanınan Macar milli takımına üst üste yenilen İngiliz milli takımının verdiği acının da etkisiyle, İngiliz gazeteleri bu galibiyeti nedeniyle Wolves’u dünyanın en iyi futbol takımı olarak lanse etmeye başlıyorlar ve bu abartılı görüş başta Fransızlar olmak üzere Avrupa’nın diğer gazeteleri tarafından yüksek sesle eleştiriliyordu.

Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası Ortaya Çıkıyor

UEFA kuruluşuyla birlikte Avrupa’nın önde gelen kulüplerinin mücadele edeceği prestijli bir kupa organize etmek üzere çalışmalarına başlayacak ve UEFA’nın 2 Mart 1955’de Viyana’da düzenlenen ilk kongresinin hemen akabinde, işin garip tarafı kendi girişiminin dışında gelişen bir uluslararası turnuva fikrini kısa bir sürede hayata geçirme başarısını gösterecekti.

UEFA’nın kurucu ülkelerinin büyük bir çoğunluğu, yeni organizasyonun öncelikle milli takımlar nezdinde uluslararası turnuvaları düzenlemesi fikrini sanunurken, Fransızların günlük spor gazetesi L'Equipe’in editörü Gabriel Hanot, İngiliz medyası tarafından ortaya atılan Wolwes’un dünyanın en iyi futbol takımı olduğu iddiasını da kullanarak, “Avrupa’nın en iyi futbol takımını belirlemenin zamanı geldi” sloganıyla, Avrupa’nın önde gelen kulüplerinin bir turnuvada kozlarını paylaşmasının futbolun gelişimi açısından daha faydalı olacağı düşüncesinden yola çıkarak, çalışan kesmin azami ilgisini çekmek üzere Çarşamba akşamları projektörler altında oynanacak turnuvanın detaylı bir projesini hazırlıyordu.

2 Mart 1955’deki ilk UEFA Kongresini fırsat bilen L'Equipe gazetesi temsilcileri, Avrupa’da futbolun düzenleyicisi konumuna gelmiş bu yeni organizasyona, kendi dizayn ettiği Avrupa Kupası fikrini benimsetmeye çabalıyorlar ve bu yaşlı kıtadaki her yaşdan futbol sevdalısını yakından ilgilendiren bu turnuvanın gerçekleşebilmesi için şimdiye kadar yaptıklarını, özellikle de söz konusu turnuva üzerinde L'Équipe gazetesinin bir monopoli oluşturmayacağı ve bu fikirlerini ticari olarak kullanmayacaklarını da belirterek, UEFA üyelerine anlatıyorlardı.

L'Equipe gazetesi tarafından geliştirilen “Avrupa Kupası” projesinde, turnuvaya katılan takımların ülkelerinin şampiyonları olması öngörülmüyor ve izliyecilerin ilgisini en üst düzeyde çekecek reputasyona sahip futbol takımlarının turnuvaya davet edilmesi düşünülerek, o dönem Avrupa’nın önde gelen 18 futbol takımının temsilcileri turnuvanın kurallarını tespit etmek üzere 2-3 Nisan 1955’de Paris’e davet ediliyorlardı. Bu Kulüpler şunlardı: Rot-Weiss Essen (Almanya), Chelsea FC (İngiltere), SK Rapid (Avusturya), RSC Anderlecht (Belçika), KB Kopenhag (Danimarka), Hibernian FC (İskoçya), Real Madrid CF (İspanya), Stade de Reims (Fransa), Flamengo (Hollanda), Honvéd SE (Macaristan), AC Milan (İtalya), Sporting CP (Portekiz), 1. FC Saarbrücken (Almanya), Malmö FF (İsveç), Servette FC (İsviçre), TJ Spartak Prag (Çekoslavakya), FK Dinamo Moskova (SSCB), FK Partizan (Yugoslavya).

Paris’deki toplantı büyük bir başarı elde ediyor ve modern futbol endüstrisinin ilk ayak sesleri eşliğinde Avrupa Kupası turnuvasının ilk gelirlerinin paylaşım modeli ortaya çıkıyordu. Fransızların teklifine göre, her maçın gelirinden lokal vergiler, stadların kirası (o tarihlerde bazı ülkelerde stadların sahibi kulüpler değil belediyelerdi, Türkiye’de durum halen bu şekilde devam etmektedir!), organizasyon ile hakem masrafları ve misafir takım için 1.000 ABD Doları düşülecek ve geri kalan gelirin; 1) %5’i ev sahibi takımın Futbol Federasyonu’na; 2) %60’ı ev sahibi takıma; 3) %30’u oynadıkları maç sayısına bağlı olarak tüm katılımcı takımlar arasında paylaşılmak üzere bir havuza; 4) %5’i ise organizasyonun masraflarına ayrılacaktı. Sonuç olarak, o tarihlerde Avrupa’nın en büyük stadlarından birine sahip olan Real Madrid FC’nin Başkanı Santiago Bernabeu’nun, kendi stadının seyirci kapasitesinin maksimize edeceği gelirleri Kulübüne yontmak yerine rekabeti güçlendirmek adına ortaya attığı fikri kabul görecek ve her maçın gelirinin her 2 takım arasında eşit olarak paylaşılmasına karar verilecekti.

Avrupa’nın önde gelen Kulüp temsilcilerinin kararlarına uymayı ilk önce reddederek, L'Equipe gazetesi tarafından dizayn edilen “Avrupa Kupası”nı oyunun kurallarını kendi koymadığı için organize etmeyi istemeyen UEFA, alternatif bir turnuva hazırlığına girişecek ve her yıl uluslararası fuar düzenleyen Avrupa şehirlerinin belediyelerinin önerisiyle, bu şehirlerin futbol takımlarının katılacağı ve tüm masrafları belediyeler tarafından  ödenecek bir turnuva düzenlemek amacıyla, 10 Nisan 1955’de Basel’de, UEFA temsilcileri ve belediye meclislerinin katıldığı bir toplantıda “Inter-Cities Fairs Cup” (Fuar Şehirleri Kupası) adı altında yeni bir Avrupa turnuvası oluşturacağını açıklayacak ve bu turnuvaya Barselona, Basel, Birmingham, Brüksel, Budapeşte, Stockholm, Frankfurt, Lozan, Leipzig, Londra, Milan, Moskova, Paris, Viyana ve Zagreb şehirlerinin muhtelif futbol takımlarının katılacağını duyuracaktı.

FIFA Kaosu Önlemek için Devrede...

Avrupa’da işlerin iyice karıştığını anlayan FIFA, dünya futbolundaki en yüksek karar verici organ olan “Direktörler Komitesi”ni 7 Mayıs 1955’de Londra’da acil olarak toplayacak ve Avrupa futbolundaki kaotik durumu şekle sokmaya çalışacaktı. Bu acil toplantıdan, 3 farklı “Avrupa Turnuvasının” başlangıcının resmi olarak kabul edilmesi kararı çıkacak ve bu 3 turnuva: L'Equipe gazetesinin Turnuvası, Fuar Şehirleri Kupası ve daha öceki yazımızda anlattığımız Mitropa Kupası olacaktı.  L'Equipe gazetesinin turnuvasının organize edilebilmesi için ise, FIFA; 1) katılan takımların kendi ülkelerinin Futbol Federasyonları tarafından onaylanmaları; 2) turnuvanın UEFA tarafından organize edilerek denetlenmesi; 3) “Avrupa Kupası” orijinal ünvanının gelecekte Avrupa ülkelerinin milli takımları nezdinde oynanması muhtemel olan turnuvalar için rezerve edilmesi ve bu nedenle L'Equipe gazetesi turnuvasının “Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası” adı altında organize edilmesi şartlarını getirecekti.

17 Mayıs 1955’de Madrid’de toplanan, yeni kurulan “Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası Yönetim Komitesi”, FIFA’nın turnuva için ortaya koyduğu şartları kabul ediyor ve UEFA Başkanı Danimarkalı Ebbe Schwartz’ı kendilerine katılmak üzere davet ederek, turnuvaya katılacak takımları ve maç tarihlerini kesin olarak belirliyorlardı. 21 Mayıs’da UEFA temsilcileri ve Yönetim Komitesi Paris’de biraraya geliyorlar ve UEFA bu yeni doğan ve daha sonra “Şampiyonlar Ligi” haline gelecek bu önemli organizasyonu alınan kararları uygulacak şekilde organize etme görevini üstleniyordu.

Kısa bir sürece sığdırılan bütün bu gelişmeler neticesinde, “Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası”, dünyanın en prestijli turnuvası olarak yeşil sahalarla ilk kez 4 Eylül 1955’de buluşuyor ve Lizbon’da Sporting CP ve FK Partizan arasında oynanan ilk maç 3-3 sona eriyordu.

Kurmuş olduğu kendine has başarılı modeliyle ayrı bir yazı konusu olacak olan Real Madrid CF gösterdiği üstün performansla sadece ilk Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası Şampiyonu olarak kalmayacak 5 sene üst üste, Avrupa’daki tüm külüplerin hayallerini süsleyen bu prestijli kupayı kaldıracak ve 1955 yılından, bugüne kadar toplam 9 kere bu onuru yaşayacaktı. Her biri modelleri açısından ayrı yazı konularımızı oluşturacak olan FC Bayern Münih, AFC Ajax, FC Barcelona, Liverpool FC ve AC Milan ise bu turnuvanın tarihinde önemli başarılara imza atacak diğer büyük takımlar olacaklardı.

Şampiyonlar Ligi sahnede...

Yıllar içerisinde yüksek izleyici sayısıyla özellikle televizyonların Avrupalı evlerde yaygınlaşmasına ön ayak olan Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası, naklen yayın gelirlerinin inanılmaz boyuttaki artışıyla futbolun büyük bir endüstri haline gelmesine de zemin oluşturmuştu. İlk dönemlerinde turnuvanın doruğa çıktığı an, 1960 yılında Glasgow’da oynanan finalde, Real Madrid’in Eintracht Franfurt’u 7-3’lük skorla hezimete uğrattığı  maç oluyor ve maçı BBC naklen yayınlarken, Avrupa’da bir finali stadda izleyen seyirci sayısı 135.000 kişiyle günümüzde bile halen geçerliliğini koruyan rekor olarak tarihdeki yerini alıyordu.

Gezegenin bu en önemli ve prestijli turnuvasındaki ana değişim noktası 1992/93 sezonunda yaşanacak ve bu tarihe kadar eleme usulüyle oynanan Kupa’nın ismi “Şampiyonlar Ligi” olarak değiştirilerek, eleme maçlarından önce takımların 4’erli gruplarda biri kendi, diğeri rakip sahada olmak üzere toplam 6 maç yapacağı adeta bir mini lig halini alacaktı. Ayrıca turnuvada toplam 8 Grup oluştuğundan, Şampiyonlar Ligi birkaç yıl içerisinde 8 takımdan 32 takıma çıkacak ve gerçek bir Avrupa Ligi haline gelerek, hem Salı hem de Çarşamba akşamları oynanmaya başlanarak izleyici sayısını arttıracaktı.

Şampiyonlar Ligi’nin Formatındaki Önemli Değişiklikler

Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası olarak başlayan ve 1992’den itibaren yoluna Şampiyonlar Ligi olarak devam eden turnuvanın formatı yıllar içerisinde önemli değişikliklere uğruyordu.

1955-1991: Her ülkenin sadece şampiyonları turnuvaya katılıyorlar, eleme usulüyle bir üst tura çıkıyorlar.

1955: Birçok ülke turnuvada şampiyonuyla değil farklı bir takımla temsil ediliyor.

1956-59: Kendi liginde 2. olan takımında turnuvaya katılmasına izin veriliyor.

1992-1993: Bir yıl evvelki Şampiyon ve her ülkenin şampiyon takımı turnuvada yer alıyor, 3 ön eleme turu sonrasında 4’er takımdan oluşan 2 Gruplu Grup maçları oynanıyor, 2 grubun galibi finalde karşılaşıyorlar.

1993-1994: Eleme usulü yarı final maçları grup maçları sonrasına ekleniyor.

1994-1997:  Bir yıl evvelki Şampiyon ve her ülkenin şampiyon takımı turnuvada yer alıyor, 1 ön eleme turu sonrasında 4’er takımdan oluşan 4 Gruplu Grup maçları oynanıyor, Grupların 1. ve 2.leri 8’li eleme usulü maçlarla finale çıkıyorlar.

1997-1999: Bir yıl evvelki Şampiyon ve ülke başına 2 takıma kadar katılım sonucunda 2 ön eleme turu sonrasında 4’er takımdan oluşan 6 Gruplu Grup maçları oynanıyor, Grupların 1. ve 2 adet Grup ikincisi 8’li eleme usulü maçlarla finale çıkıyorlar.

1999-2003:  Bir yıl evvelki Şampiyon ve ülke başına 4 takıma kadar katılım sonucunda 3 ön eleme turu sonrasında 4’er takımdan oluşan 8 Gruplu Grup maçları oynanıyor, Grupların 1. ve 2.leri 2. kere Grup maçları oynayarak, 4 Gruptan ilk 2 takım son 8’i oluşturup eleme usulü maçlarla finale çıkıyorlar.

2003-Bugün: Bir yıl evvelki Şampiyon ve ülke başına 4 takıma kadar katılım sonucunda 3 ön eleme turu sonrasında 4’er takımdan oluşan 8 Gruplu Grup maçları oynanıyor, Grupların 1. ve 2.leri son 16’yı oluşturup eleme usulü maçlarla finale çıkıyorlar.

Fuar Şehirleri Kupası UEFA Kupası oluyor...

FIFA’nın almış olduğu kararla, Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupasından bir yıl sonra 1956’da düzenlenmeye başlayan Fuar Şehirleri Kupası’nın ömrü kısa sürüyor ve İspanya’nın diğer büyük külübü FC Barcelona ilk Şampiyon olarak tarihe adını yazdırıyordu. 1970-71 sezonunda UEFA, Fuar Şehirleri Kupası’nın organizasyonu eline geçiriyor ve “UEFA Kupası” adı altında turnuvanın formatını yeniden düzenliyordu. Ülkelerin puanlarını dikkate alarak her yıl yapılan sıralama hesaplamalarına göre, ülke Şampiyonlarının ve kendi liglerini ülke sıralaması izin verdiği takdirde 2., 3. ve 4. bitiren takımların direkt veya ön eleme turlarında başarılı olduktan sonra katılma hakkını elde ettiği Şampiyonlar Ligi’nden sonra, Avrupa’nın 2. önemli futbol turnuvası haline gelen UEFA Kupası’na kendi liglerini ön sıralarda bitiren takımlar katılıyordu.

Varlığı sona eren Fuar Şehirleri Kupası’nı kalıcı olarak müzesine götürecek takımı belirlemek için turnuvanın ilk Şampiyonu FC Barcelona ve son Şampiyonu Leeds United arasında play-off maçları yapılacak ve FC Barcelona UEFA Kupası’nın babası olan Fuar Şehirleri Kupa’nın daimi sahibi olacaktı. 1971-72 sezonundaki ilk UEFA Kupası, Tottenham Hotspur’a gidecek, Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası galibi ve UEFA Kupası galibinin kozlarını tek maçda paylaşacağı ilk “Süper Kupa”yı ise AFC Ajax kazanacaktı.

1960-61 sezonunda kendi ülkelerinde ligler haricinde oynanan ülke kupalarını kazanan takımlardan oluşan ve adına “Kupa Galipleri Kupası” denilen yeni bir organizasyona UEFA tarafından imza atılacak ve ilk sezonda bu kupayı AC Fiorentina kaldıracaktı. Kupa Galipleri Kupası, 1999-00 sezonundan itibaren UEFA Kupası’na dahil olacak, ülkelerin kupalarının galipleri artık UEFA Kupası’nda mücadele etmeye başlayacaklardı.

Dünya Kupasından sonra şimdide sıra Avrupa Kupasında...

FIFA tarafından 1930 yılından beri organize edilen Dünya Kupası’nın geniş kitleleri peşinden sürükleyen heyecanını artık Avrupa sınırları içine de taşımayı arzu eden UEFA, kurucuları arasında yer alan Fransız Henry Delaunay’ın 1927’de ortaya attığı fikri sonunda 1960’da realiteye dönüştürüyor ve milli takımların mücadele edeceği bir uluslararası turnuva düzenlemeye başlıyordu. 1958’de 17 milli takım arasında oynanmaya başlayan ve 2 yıl süren eleme maçları sonucunda, 1960’da Fransa’da düzenlenen ilk turnuvanın finaline sadece 4 takım katılıyor ve Paris’deki finalde Yugoslavya’yı 2-1 yenen SSCB milli takımı ilk Avrupa Şampiyonu ünvanını kazanıyordu. 1964’de İspanya’da düzenlenen turnuvayı ev sahibi ülke kazanıyor, 1968’de İtalya’nın ev sahibi ve aynı zamanda Şampiyon olduğu turnuva ise ilk defa “UEFA Avrupa Şampiyonası” adı altında oynanıyor ve eleme usulü maçlar yerini günümüzde de geçerliliğini koruyan grup maçlarına bırakıyordu.

Başlangıçta sadece 4 takımla oynanan finaller, 1980’de 8 takıma, 1996’da ise 16 takıma çıkarılıyor ve finallere ulaşabilmek için 48 milli takım 2 sene boyunca grup maçlarında kozlarını paylaşıyorlardı. Avrupa Kupası’nı en fazla kazanan milli takım 1972, 1980 ve 1996 yıllarında Almanya oluyor, onu 2 kere ile Fransa, 1 kere ile ise İtalya, İspanya, Hollanda, Danimarka, Çekoslavakya, SSCB ve son Şampiyon Yunanistan izliyordu.

Modern futbolun kodlarını belirlemek için ortaya çıkan İngiltere Futbol Federasyonu’nun kuruluş tarihi olan 1863 yılını, modern futbolun miladı olarak kabul edersek, bu güzel oyun yaklaşık 100 yıllık bir süreçte son 3 yazımızda özetlemeye çalıştığımız şekilde tarihsel gelişmini tamamlamış ve artık, bundan sonraki yazılarımızda detaylarıyla inceleyeceğimiz Futbol Endüstrisi’nin ortaya çıkması için gerekli zemin oluşmuştu.

Futbolun Tarihi - I

Futbolun Tarihi - II

{jcomments on}

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş