III - SÜPER LİG’DE NAKLEN YAYIN GELİRLERİN DAĞITIMINA ALTERNATİF BİR ÖNERİ

Bu model felsefe olarak, yukarıda açıkladığımız nedenlerden dolayı futbolda ‘’adil’’ dağıtım yerine ‘’haklı ve tatmin edici’’, ‘’rekabeti maksimize edecek’’, ‘’Futbolun kalitesini yükseltecek’’,  ‘’teşvik ve şikeyi ortadan kaldıracak’’ bir dağıtım anlayışını temel alır.  Önerdiğimiz model, geliştirilebilir ve yeni parametreler eklenebilir şekilde dizayn edilmiştir.

Bu anlayış rekabetçi dengenin sağlanabilmesi için, dengede rekabetin oluşturulmasını ilk önce hedefler. Bu amaçla öncelikle futbolumuzun altyapı ve üst yapı sorunlarının çözümü yönünde Federasyon’un ciddi bir otorite ve irade koyması gerekiyor.  

Bu modelde temel eksen olarak İngiliz modelini baz alınıyor.  Yani gelirler üç temel dağıtım kriteri bazında dağıtılır. 

I- MODELİN OLUŞTURULMASI VE PARAMETRELERİN BELİRLENMESİ

1.     Gelirlerin bir kısmı eşit dağıtılır.

2.     Sportif performans farklı parametrelerle gözönüne alınır.

3.     Naklen yayınlanan maç sayısının yanında Stat gelirleri de paylaşıma belirli bir oranda dahil edilir.

1.      Gelirlerin yüzde kırkı eşit paylaşılır. 

Süper Lig’de rekabeti arttırabilmek ve kaliteyi yükseltebilmek için eşit dağıtılacak kısım yüzdesi, yüzde kırkı geçmemelidir. Çünkü, performans odaklı bir yaklaşım için, rekabeti maksimize edecek olan başarı metriklerini baz alan kriterler daha önemlidir.   

2.      Gelirlerin yüzde kırkı Sportif performansa göre dağıtılmalıdır.   

Rekabeti arttırabilmek, kaliteyi yükseltebilmek ve teşvik-şike gibi futbol dışı faktörlerin etkisini en aza indirebilmek için performans kriterlerini çeşitli parametrelere bağlamak gerekir. Bu parametrelerin sayısında bir sınır yoktur. Federasyon bu parametrelerin her birine karşılık gelecek bir ağırlık katsayısı belirler. Bu ağırlığı yüz olarak kabul edersek; bu ağırlığın ilgili parametrelere dağıtımı sağlanır. Sonuçta her bir parametreye karşılık gelen katsayının ağırlıklı toplamları o takımın sportif performansına göre hakedeceği ödülü belirler.  

Kulüplerin sportif performanslarında bir sonraki yıl olası dalgalanmaların kulüpleri olumsuz etkilememesi için, sportif performans için dağıtılacak gelirin federasyonca belirlenecek bir yüzdesi, her kulüp bazında federasyon nezdinde açılacak rezerv hesaplarda tutulur ve bu paralar finansal olarak da nemalandırılır.  Yani bir kulüp bir sonraki yıl sıralamada, bir önceki yıla göre sıra düşmesi durumunda gelir kaybına uğrayacağı için bu volatil hareketlerin önüne geçmek ve stabil bir gelir düzeyinin devam edebilmesi için  bu rezervde tutulan paralardan, oluşacak gelir kaybını belirli ölçülerde kompanse edecek gelir ödemesi yapılır. Bu durum kulüplerin daha dengeli bir gelir yapısına kavuşması, daha tutarlı bir bütçe hazırlamaları, nakit akışlarını düzenleyebilmeleri açısından son derece önemlidir.     

Modelimizi oluşturmada kullandığımız puanlar ve bunlara ilişkin hesapladığımız katsayılar aşağıdaki tabloda sunulmaktadır.(Bu örnek parametreler tamamen endikatiftir. Aşağıdaki örneklerle sınırlı değildir. )

Ağırlık katsayısı: (Puan/Toplam Puan)

Kulüplerin sportif performanslarını belirlerken yukarıdaki tabloda gösterilen parametrelerden hareket edilmiştir. Şüphesiz ki, bu parametre sayıları ve bunlara ilişkin ağırlık katsayıları Federasyonca önem verilen ölçütlere göre değiştirilebilir. Bizim modelimizde rekabetçi dengeyi kurabilmek ve dengede rekabeti sağlayabilmek için sportif başarıda geçmiş performansa yer verilmedi. Tamamen performansa, başarıya odaklı bir yaklaşım esas alındı. Özellikle Türk kulüplerinin Avrupa’da ulaşacağı başarılar ciddi teşvik edildi. Bu amaçla bu kriterlere maksimum puanlar verilmeye çalışıldı.

Rekabetçi sportif performansın daha da yükseltilebilmesi için her bir değişkene 1 ile 5 arasında puanlar verildi. Verilen puanların toplamından hareketle, o parametrenin toplam içindeki ağırlığı saptandı. Bu söylediğimizin tek istisnası fair play uygulamasında gözardı edildi. Çünkü burada her sarı kart ve kırmızı kart için daha farklı bir puanlamaya gidildi ve ayrıca ağırlıklı katsayı hesaplanmadı.

3. Gelirin yüzde yirmisi naklen yayın gelirlerine göre dağıtılır. 

Ancak, her hafta sınırlı sayıda maç yayını yapılacağı için, naklen maç yayını yapılmayan kulüplerin bundan mağdur olmaması için her naklen yayın gelirinin yüzde yirmisinin yine Federasyonca belirlenecek bir yüzdesi Federasyonca bir havuzda biriktirilir. Aylık olarak naklen maç yayını yapılmayan kulüplerin gelir kayıpları bu rezervde tutulacak fonlardan karşılanır.  

Kulüplerin naklen yayın gelirlerinden mahrum olmamaları için ev sahibi kulüplerin stat gelirlerinden federasyon payı ve diğer tüm giderler düşüldükten sonra hasılatın yüzde yirmibeşi galip gelen takıma ödenir. Her hal ve durumda ev sahibinin alacağı pay yüzde yetmişbeşi geçemez. Ev sahibinin galip geldiği durumda kalan yüzde yirmibeş, Federasyonun naklen maç yayını olmayan kulüplere subvansiyon olmak amacıyla dağıtacağı havuza alınır. Beraberlik halinde konuk takım net hasılatın yüzde oniki buçuğunu alır. Kalan yüzde oniki buçuk ise subvansiyon için havuza alınır.

Modelimizde kulüplerin gerçek hasılatlarına ulaşamadığımız için ne yazık ki, bu konuda modelimizde hesaplamalar yapamadık.  Federasyonumuz kulüplerin gerçek hasılatlarını yayınlar ise modelimizde hesaplamalara bu parametreler de eklenebilir.

Naklen yayın gelirleri ve bunun futbola olan etkileri, reytingin futboldaki işlevi, Endüstriyel Futbol Gelirleri Eşitsiz Dağıtımın Mantığı, Diğer ülkelerde futbol gelirlerinin nasıl dağıtıldığı ve kulüplerin futbol gelirleri ile Süper Lig’de naklen yayın gelirlerine ilişkin istatistiki veriler daha kapsamlı ve detaylı olarak ‘’Endüstriyel Futbol’’ isimli kitabımızda yer aldığı için ayrıca bu çalışmaya tekrar alınmamıştır.

II- MODELİN SONUÇLARININ GENEL DEĞERLENDİRMESİ

Alternatif olarak önerdiğimiz modelin sonuçlarını aşağıdaki tabloda çok açık olarak görebilmekteyiz. Mevcut dağıtım modeli içinde dörtbüyükler, toplam naklen yayın gelirlerinin yaklaşık yüzde ellisini kendi aralarında paylaşırlarken; bizim önerdiğimiz sportif rekabetçi dengeyi ve dengeli bir mali yapıyı baz alan dağıtım modelinde dört büyüklerin dağıtımdan aldıkları pay %49’dan %31’e düşmektedir. Yani dört büyüklerin naklen yayın pastasından aldıkları pay bu modelde %35.5 daha azalırken; buna karşın diğer ondört kulübün payı %40.8 kadar daha artmaktadır. Bu söylediklerimizi aşağıdaki grafikte görmek mümkündür. Bu modele göre Beşiktaş 9.026.000 USD gelir elde ederken; Fenerbahçe 9.002.000 USD, Galatasaray 8.729.000 USD ve Trabzonspor da 8.070.000 USD gelire ulaşmaktadır.

Sportif performansa odaklı bu rekabetçi modelde (daha aşağıdaki dağıtım tablosunda görülebilir)  Avrupa’da geçen yıl ciddi bir performans sergileyen Gençlerbirliği’nin toplam pastadan aldığı pay %7.1’e; rakam olarak alacağı değer ise 7.786.000 USD’na ulaşmaktadır.

Mevcut dağıtım modeli  açısından bakıldığında dört büyük kulübün toplamda aldıkları pay % 49 civarındaydı. Cari dağıtım sisteminde üç büyüklerin her birinin toplam yayın gelirlerinden aldığı pay %13’er civarındayken, yeni dağıtım modelinde bu oran %8’e düşmektedir. Trabzonspor’un payı mevcut sistemde %10 iken, önerilen modelde %7’e düşmektedir.

 Mevcut dağıtım modelinde Dörtbüyüklerin kayıtsız, şartsız egemenlikleri yukarıdaki tablodan açıkça görülmektedir. Dörtbüyükler naklen yayın gelirinin %49’unu  kendi aralarında paylaşırken; diğer ondört kulüp ise toplam pastanın %51’ini kendi aralarında paylaşmaktadırlar.

 Alternatif dağıtım modelimiz ve mevcut uygulama aşağıda karşılıklı tablolar halinde verilmektedir. Ayrıca alternatif dağıtım modelinin esas alınması halinde hangi kulübün ne kadar kayba, hangi kulübün ise ne kadar ilave kazanca ulaşacakları rakamsal olarak gösterilmektedir. Bu modelin arka planındaki tüm ekonometrik ve istatistiki hesaplamalara burada yer verilmemekle birlikte; upgrade edilebilir model oluşturduğumuzu yukarıda söylemiştik.

 Modelin ulaştığı genel sonuçlar; 

1. Dört Büyükler toplam 20 milyon Dolar daha az kazanmaya ‘’evet’’ diyebilirler mi?

Sportif rekabetçi dengeyi ve dengede rekabeti esas alan performansa odaklı bu alternatif dağtım modelimizde dört büyüklerin aldıkları pay oransal anlamda %49’dan %31,6’ya inmektedir. Buna göre dörtbüyüklerin paylarında %35.5 oranında bir azalış meydana gelmektedir. Bu azalışın mutlak değer olarak ifadesi ise toplam yayın gelirlerinde 20.3 milyon USD’lık bir kayıp olmaktadır. Buna göre mevcut dağıtım modelinde dört büyüklerden Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray eşit oranda her biri 14,612,000’şer USD gelir elde ederken; Trabzonspor %10.25 oranında yani 11,304,000 USD gelir elde etmekteydi.   

Yeni dağıtım modelinde ise Beşiktaş 9,026,000 USD, Fenerbahçe 9,002,000 USD, Galatasaray 8,729,000 USD ve Tarbzonspor da 8,070,000 USD tutarında gelir elde etmektedirler. Bu model esas alındığında dörtbüyüklerin yıllık 20,313,000 USD daha az bir gelire evet demek durumunda kalacaklardır. Bu durumda Beşiktaş’ın gelir kaybı 5,586,000 USD’a, Galatasaray’ın 5,883,000 USD’a, Feenerbahçe’nin 5,516,000 USD’a ve Trabzonspor’un da 3,234,000 USD’a ulaşmaktadır. Toplamda diğer ondört kulübün  gelirlerinde de bu kadar bir artış olacaktır.  

Dört büyüklerin ortalama yıllık gelirleri mevcut sistemde 13,785,000 USD iken, bu modelde yıllık ortalama naklen yayın gelirleri 8,706,750 USD’na gerilemektedir. Yani yıllık ortalama 5,078,250 USD tutarında bir azalış meydana gelmektedir. Buna karşın diğer ondört kulübün yıllık ortalama gelirleri ise yıllık ortalama 1,451,574 USD artarak, 3,938,426 USD’dan 5,390,000 USD’na yükselmektedir.  Bu uygulama sonucunda dörtbüyüklerin yıllık ortalama gelirlerinde %36.7 civarında bir düşüş gözlemlenirken; ondört kulübün yıllık ortalama naklen yayın gelirlerinde ise bu oranda bir artış olmaktadır. 

Mevcut dağıtım modelinde dörtbüyükler toplam 55,140,000 USD gelir elde ederken; yeni modelde bu tutar 20,313,000 azalmaktadır. Diğer ondört kulübün geliri ise bu artışla 55,138,000 USD’dan 75,460,000’a yükselmektedir.  Bu durum aşağıdaki tablodan daha net olarak görülebilir. 

(*) Yuvarlamadan dolayı bu fark oluşmuştur.

1. Bu model sportif performansı ödüllendirmekte; rekabetçi dengeyi arttırmaktadır.

 Mevcut dağıtım modelinde haksız rekabet egemen bir yapı bulunurken; bu model sportif performansı arttırmaya yönelik rekabetçi dengeyi özendirmektedir. Çünkü toplam gelirin yüzde kırkının sportif performans kriterlerine göre dağıtımı ve buna ilişkin önemli parametrelerin modele dahil edilmesi, bir yandan rekabetçi dengeyi arttırarak kaliteyi yükseltirken; diğer yandan teşvik ve şikeyi ortadan kaldıracak ve dengede rekabeti kuracak bir yapıya izin vermektedir. Haksız rekabetin minimize edildiği bu modelde her kulüp daha çok kazanmak, daha çok gol atmak,  Avrupa’ya gidebilmek ve orada başarılı olmaya  motive olacaktır. Sportif performans parametreleri daha da rekabetçi hale getirilebilir. Nitekim bu model ile Gençlerbirliği, Gaziantepspor gibi kulüplerin daha çok  gelir elde  edebilecekleri yukarıdaki tablodan görülmektedir.

 Modelin önemli bir amacı da dengede rekabeti sağlamaya yönelik bir modeli esas almasıdır. Bu amaçla modelde haksız rekabet minimize edilmeye çalışılmıştır. Nitekim kulüplerin performanslarına göre yapılan dağıtımda artan gelirler, kulüplerde mali yapıyı da güçlendirici yöndedir.

 Modelin bir başka özelliği de, yıllar itibariyle ligde kalan kulüplerin sportif performanslarındaki volatil hareketlerin olumsuz etkilerini en aza indirecek rezerv para/puan uygulamasını getirmesidir. Buna göre kulüplere dağıtılacak yıllık yayın gelirlerinden ortalamanın altında gelir elde eden kulüplerin, belirli bir yüzde ile kompanse edilmeleri bu modelde mümkün olabilmektedir. Bu kompansenin kaynağı ise kulüplere dağıtılan bedelin her yıl belirli bir yüzdesi Federasyon nezdinde kulüp bazında açılacak hesaplarda rezerve olarak tutulacaktır. Dolayısıyla bir sonraki yıl sportif performansındaki olası düşüş nedeniyle, doğabilecek bir gelir kaybında kulübün mağdur olması önlenebilecektir. Daha önce açıkladığımız gibi bu amaçla stat gelirlerinin belirli bir kısmı, bu rezerv para uygulamasına dahil edilmek zorundadır.{jcomments on}