Tuğrul AKŞAR/Nisan 2005

GİRİŞ ve MODEL ÖNERİSİ

I - ÜLKEMİZDE NAKLEN YAYIN GELİRLERİNİN DAĞITIM MODELİ

II - AVRUPA’DA NAKLEN YAYIN GELİRLERİNİN DAĞITIM MODELLERİ

III - SÜPER LİG’DE NAKLEN YAYIN GELİRLERİN DAĞITIMINA ALTERNATİF BİR ÖNERİ

I- ÜLKEMİZDE NAKLEN YAYIN GELİRLERİNİN DAĞITIM MODELİ

Süper Lig için İngiliz, Fransız ve İtalyan modellerinden hangisinin daha ‘’adil’’ ve uygun olacağı konusunda kamuoyunda henüz bir görüşbirliğine ulaşılmadı. Ancak Federasyon’un Fransız dağıtım modelini Türkiye’ye uyarlamaya çalıştığı konusunda medyada bazı haberler yer aldı.

Bugün ülkemizde naklen yayın gelirlerinin dağıtımı dört büyükleri koruyan ve kollayan bir yapıda...Yıllık yaklaşık yüz milyon dolara yakın gelirin yarısı Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor’a dağıtılıyor. Kalan yüzde elli ise diğer ondört takım arasında paylaştırılyor.

Yayıncı kuruluş tarafından yapılan toplam ödemelerin %50’si havuz sistemi aracılığıyla daha önce Türkiye 1.Ligi’nde şampiyon olmuş Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor arasında paylaştırılıyor. Sözleşme gereği, yayın bedellerinin %50’si şampiyon olan kulüplere (Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray’a %13.25’şer oranında; Trabzonspor’a ise %10.25 olarak) dağıtılıyor. Kalan %50’ ise diğer 14 kulübe (%50 eşit+ %15 lige katılım+%35 puan esası) şeklinde dağıtılmakta olup; ayrıca 18 kulübün her hak edişinden %2 oranında yapılan kesintiden oluşan meblağ ise 2. ve 3. Lig kulüplerine ödeniyor. 2003-04 itibariyle naklen yayın gelirlerinin paylaşımı  aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, yayıncı kuruluş tarafından yıllık 110,280 bin USD tutarındaki naklen yayın gelirlerinin yüzde ellisine karşılık gelen  55.140 bin USD dört büyük kulübe dağıtılmaktadır. Bu yüzde ellilik paylaştırım içinde Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray %13.25’şer oranında eşit olarak pay alırken; Trabzonspor’un payı %6 daha düşüktür. Yani Trabzonspor, üçbüyüklere göre yaklaşık %23 daha az pay almaktadır.

Futbol kulüplerimize dağıtılan naklen yayın gelirlerinin YTL bazında grafiksel dağılımı ise aşağıda görülmektedir.

Yayıncı Kuruluşun Yıllar itibariyle Ödediği Toplam Tutar (2000- 2005)

Yayıncı kuruluşun (Digitürk’ün) 2000-01 sezonundan başlamak üzere bugüne kadar yaptığı ödemeler ise aşağıdaki tabloda yer alıyor. Yasal yükümlülükler dahil toplam 621.592.000 USD ödeme gerçekleştiren Digitürk’ün 2004-05 sezonundan sonraki 2008 yılına kadar ki sürede yıllık ödeyeceği tutar ise yıllık 94.4 milyon dolar civarındadır.

Yukarıdaki tabloyu iyi değerlendirdiğimizde, kulüplere ödenen toplam tutarın dışında yayıncı kuruluşun %24.5  oranında fazladan bir ödeme yaptığı görülüyor (federasyon payı, 2.ve 3. Lig’e aktarılmak üzere %2 organizasyon payı ve  KDV). Burada yasal yükümlülük KDV’yi çıkartırsak, TFF’nun kulüplere ödenecek tutar üzerinden ciddi bir pay aldığını gözlemliyoruz.

Yayıncı kuruluşun kulüplere ödemiş olduğu tutarlar yıllar bazında karşılaştırmalı olarak yukarıdaki grafikte veriliyor.  Yıllar itibariyle naklen yayın gelirlerinin büyüklüğünü karşılaştırdığımızda dolar bazında 2000 yılında 44 milyon dolar olan yayın bedelinin  bir sonraki yıl  %151 oranında artarak 110.280.000 USD’na ulaştığını görüyoruz.  Futbol pastasındaki bu ciddi büyüme ne yazık ki,  2004-05 sezonunda  ekonomik konjonktürün de etkisiyle %16.8 oranında bir daralma göstermiştir.

Yukarıdaki tablodan da görülebileceği üzere, yayıncı kuruluşun yaptığı ödemelerin genel dağılımı içinde TFF’nun %10 gibi ciddi bir payı bulunuyor. Ayrıca tüm kulüplerden %2 gibi bir kesinti de 2. ve 3. Lig takımlarına aloke edilmek üzere, TFF tarafından kesilmektedir. Yayıncı kuruluş yasal yükümlülük olarak ta %20 KDV ödüyor. Yayıncı kuruluşun toplam ödediği tutarlara bakıldığında, kulüplere ödenen rakam toplamın %75’ini oluşturuyor. %25  ornında bir tutar Süper Lig’in dışında paylaşılmakta...Bu uygulama içinde KDV’nin  yasal bir yükümlülük olması nedeniyle herhangi bir yoruma gerek olmamasına karşın;  2.ve 3.Lig takımlarına da bir miktar payın ayrılması da makul görülebilir belki...Ancak, TFF’nun %10’luk payını nasıl yorumlamak gerekiyor? Federasyon bu kesintiden elde ettiği tutarları nerede ve nasıl değerlendiriyor? Türk futbolunun gelişimine nasıl katkıda bulunuyor?

Naklen Yayın Gelirlerinin Yıllar İtibariyle Dağılımı

1994-95 sezonunda ilk kez futbolun naklen yayının ihaleyleye çıkartıldığını görüyoruz. İlk ihale bedeli bugünün geliriyle kıyaslanmayacak kadar küçük bir düzeyde. 7.2 Milyon USD tutarındaydı. Yıllar itibariyle bu tutar 2004-05 sezonunda  94.4 Milyon USD’na ulaştı. (Naklen yayın ihaleleri, yayıncı kuruluşlar ve ihalelere ilişkin daha geniş bilgi için Endüstriyel Futbol isimli kitabımıza bakılabilir.)

Yıllar itibariyle yayıncı kuruluşlar yaklaşık 10 yıllık süreç içinde (bugüne kadar) toplam 849.6 Milyon USD ödeme yapmışlar. Yani Türk futboluna  10 yılda toplam aktarılan  kaynak neredeyse 1 Milyar dolara yaklaşmış durumda...10 yıl içinde naklen yayın gelirlerinin futbol pastasına katkısı tam 12 kat artarak yıllık 94.4 Milyon dolara ulaşmış bulunuyor. Bu süreç içinde kulüplere aktarılan 747.6 Milyon USD ise toplam gelirin %88’ini oluşturuyor. Bu tutarın 373.8 milyon doları da Dört Büyüklere pay edilmiş durumda. Yani Dörtbüyükler 10 yıllık dönem içinde toplam net  naklen yayın gelirlerinin %50’sini almış...kalan yüzde elli ise diğer ondört takıma dağıtılmış...İhale bedellerinden yasal yükümlülük ve diğer kesintiler, (federasyon payı, 2.ve 3.Lig kulüplerine aktarılan tutarlar) düşüldükten sonraki net kısım 750 Milyon USD’na ulaşıyor. Aynı dönemde dörtbüyüklerin aldığı toplam tutar kulüp bazında ortalama 93,4 Milyon USD olarak gerçekleşmiş durumda...Diğer ondört takımın kulüp bazında ellerine geçen ortalama tutar ise sadece 26.7 Milyon USD. Yani Dörtbüyükler kulüp bazında ortalama diğer kulüplerden 3.5 kat daha fazla kazanmış bulunuyor. Bu anlattıklarımızı aşağıdaki tabloda net olarak görebiliriz. (Tablo, TFF’nun Faaliyet Raporlarındaki bilgilerden oluşturulmuştur.)

Yukarıdaki tablo rekabetçi dengenin dörtbüyükler lehine nasıl bozulduğunu yıllar itibariyle net olarak ortaya koyuyor. Naklen yayın gelirlerinin dağıtımında rekabetçi dengeyi tesis ederken, öncelikle dengede rekabetin oluşturulması aslında temel amaç olması gerekirdi.  Rekabet denkler arasında olursa, bir anlam ifade eder. Aksi halde bu rekabet, kaliteyi getiren değil, götüren bir rekabet olur. Yani haksız rekabet doğmuş olur. Dengede rekabetin nasıl ve ne şekilde oluşturulacağı ayrı bir tartışma konusu olmakla birlikte, bu konuda acilen bazı önlemlerin olması rekabetin devamı ve sürekliliği açısından gerekli bulunuyor.{jcomments on}

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş