Modern bir stad yapımı 100-500 milyon USD civarında. Ülkeler Avrupa ve Dünya kupalarını çekebilmek için 4-5 Milyar USD yatırım yapabiliyorlar Dünya Kupası ve Avrupa Kupası programları büyük sponsorluk ve yayım gelirleri sağlıyor. Futbol Medya ve reklamcılık ve sponsorluk sektörleri ile de yoğun ilişki içinde.
       Buna karşılık Futbol sektöründe küresel düzeyde sorunlar yaşandığı da gözleniyor. Bu ölçeklere ulaşmış kuruluşlar dernek modeli ve organları ile yönetilemiyorlar. Sektörde ciddi finans ve yönetişim sorunları yaşanıyor. Bir çok kulüp çok ciddi borç, iflas ve tasfiye sorunları ile boğuşuyor. Futbolun küresel otoriteleri FIFA ve UEFA artık futbol kuruluşlarının İşletme ve iktisat eğitimi almış profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmesini talep ediyorlar. FIFA ve UEFA gibi futbolu küresel olarak yürüten kuruluşlar da artan gelirini ve bunun yarattığı gücün etkisi ile imperyal eğilimler gösteriyorlar. Sektör cirosunun çok yüksek ve tamamen katma değer olması yer altı güçlerinin de sektörle ilgilenmesine yol açıyor. Sektör cirolarının ve ücretlerin çok yükselmiş olması kazanma hırsını arttırıyor ve sektörde doping sorunları var. Sektörün genel olarak vergi muafiyeti olması kara para aklama faaliyetlerinin de konusu olmasına neden oluyor.
       
AVRUPA FUTBOLUNDA BÜYÜK KRİZ
       Avrupa futbol sektörü günümüzde çok ciddi bir kriz yaşıyor. Seyircinin kaçışı önlenemiyor. Büyük kulüpler henüz kazanmadıkları paralı harcıyor ve borç batağı içinde kıvranıyor. FIFA ve UEFA, bu durumu düzeltmek, kulüplerin batışına seyirci kalmamak için bir takım önlemleri uygulamaya koyuyor fakat bunlar da pek başarılı olamıyor. İspanya’da kralın efsane takımı Real Madrit, para bulmak için tesislerini elden çıkarırken, İtalya’da Fiorentina, Roma, Parma Lazio gibi kulüplerden iflas sesleri geliyor. Inter’de futbolcuların maaşları yüzde 30 düşürülüyor. İngiltere’de kulüpler iflas ediyor ve kayyuma devrediliyor. Leeds United borç batağı içinde ikinci kümeye düşüyor. Futbolun ekonomik krizi bütün dünyayı sarmış durumda, futbol endüstrisinin devleri, artık futbolculardan aldıkları paralarda indirim yapmalarını istiyorlar. İflas eden kulüpleri kurtarabilmek için taraftarlar fonlar oluşturuyorlar.
       
İNGİLTERE
       İngiltere’de 2003-04 sezonu sonuna kadar SKY ve ITV yayımcı kuruluşları ile Premier Lig arasında yapılan sözleşme £1.274 Milyar BS gibi şık bir rakamdı.
       Sözleşme çok sağlam görülüyor ve çökeceği akla gelmiyordu. Ne var ki ITV 2002 başlarında sallanarak çöktü ve sözleşmesini ödeyemeyeceğini bildirdi.
       Bu çöküşten en tepedeki birkaç takım dışındaki bütün liglerdeki takımlar oldukça etkilendi.
       Dünyanın en zengin kulübü Manchester United bile oyuncu ücretlerinin gelirler içindeki payının kısa sürede %38 den %50 ye yükselmesi ile alarma geçmiş ve maliyetlerini kontrol altına alacağı yöntemleri uygulamaya koyulmuştu. Chelsea kulübünü ağır borç yükünden bir Rus petrol zengini kurtardı. Leeds United ise borçlarından kurtulamadı ve küme düştü. Son durum bir miktar toparlanmış görünse bile kulüpler arasındaki finansal uçurumlar devam ediyor.
       
ALMANYA
       Bundesliga’nın iki kümesi a £960m sözleşme yaptıkları yayımcı kuruluş Kirch 2003/04 sezonunda sona erecek dört sezonun ikisini ödeyebildi. Bundesliga geriye kalan 721m UERO yu da 2002-03 ve 2003-04 sezonları için bekliyordu ve bu ödeme yapılamadı. Kriz son derecede ciddi olup Alman hükümeti a £123m Sterlin acil yardım paketi ile yeni bir yayın sözleşmesi yapılıncaya kadar destek verme durumunda kaldı. Almanya’nın kurtarma planı üst iki ligde olan 36 kulüp için banka garantisi sağlamak şeklinde uygulanacak.
       Alman kurtarma planına Almanya içinden ve dışından özellikle İngiltere’den reaksiyonlar geldi. İngiliz hükümeti böyle bir kurtarma planı öngörmediğini kulüplerin kendi kaderini yaşacaklarını açıkladı. İngiliz kulüpleri ise bu yaklaşımın kendileri için Avrupa kupalarında haksız rekabet oluşturacağını ileri sürdüler.
       Almanya’da bir çok futbol yetkilisi ve politikacısı zor durumdaki futbol kulüplerini kurtarmanın hükümetin görevi olmadığını savundular.Hesaplarını düzgün tutan ve finansal sorunları olmayan Alman kulüpleri bunun haksız rekabete yol açtığı tezini işlediler.
       Büyük kulüpler- ayakta kalabilmek için daha donanımlı durumda idiler. Bunların dolgun gişe gelirleri ve sponsorluk anlaşmaları finansal rahatlık yaratıyordu.
       Buna karşılık TV ödemeleri gelirlerinin %60 mertebesini oluşturan küçük kulüpler ödeme güçlükleri yaşadılar. Bir çoğu oyuncuları ile gelecek sezon için sözleşme yapmaktan kaçındılar. Bir gelecekleri olup olmayacağını bilemiyorlardı.
       
İSKOÇYA
       Nisan 2004 sırasında İskoç kulüpleri ciddi sorunlarla boğuşuyor. Ligin toplam borç düzeyi 290 milyon sterlin düzeyinde. Bunun önemli bir kısmı yüksek TV geliri beklentisi ile rekor düzeylere ulaşan oyuncu ücretleri nedeni ile. Ücretlerin gelirlere oranı %97 düzeyini aştı ve bunun ciddi bir sorun oluşturduğu açık. Üç kulüp kayyuma devredilmiş durumda ve buna dördüncünün de katılacağı bekleniyor. Glasgow Rangers 68 milyon BS borç ile rekorlar kırıyor. Dundee United kulübünün borçları 20 milyon BS üzerinde. Kulüpler oteller ve otoparklar inşa ederek finansal yüklerini azaltmaya çalışıyorlar fakat bunun da çözüm olmadığı görülüyor. Bazı kulüpler haftalık oyuncu ücretlerini 500 BS gibi sektör için komik sayılacak düzeylere düşürdüler.
       Bazı kulüpler statlarını inşaat şirketlerine satarak stat paylaşımına gitmeyi planlıyor. Buna da taraftarlar şiddetle karşı çıkıyorlar. Ligin, ana sponsoru İskoç Bankası ile sözleşmesi yakın bir gelecekte sona eriyor. Bunun yanında ligin temel sorunu rekabetin her yıl sadece Celtic ve Rangers arasında geçiyor olması. Bu hem seyirci sayısının hem de TV haklarının düşmesine neden oluyor. Krizin giderek derinleşmesi nedeniyle İskoç Liginin komşu Hollanda veya İngiltere Ligleri ile birleştirilmesi bile gündeme geliyor.
       
İTALYA ZORLANIYOR
       İtalya krizin en sert vurduğu yerlerden biri idi. Ücretler %32 gibi oldukça enflasyonist bir oranda artarken, TV gelirleri aynı kalmış ve gişe gelirlerinde düşüş yaşanmış idi. Futbolun sosyolojisi de değişmiş, coşkulu fakat kıt gelirli büyük taraftar kütlelerin yerini varlıklı fakat kıt sayıda bir seyirci kalıbı almıştı. 2002 sezonu başında kollektif borç yükü £450 milyon sterlin düzeyine ulaştı. Bu zaman kadar star futbolcular için en görkemli paraların ödendiği Seri A liginde artık ücret kısıtlamaları, ücret kesintileri ve kadro azaltmaları konuşulur olmuştu. Fiorentina kulübü borçları nedeniyle iflas etmiş ve küme düşürülmüş idi. Lazio, Roma, Parma ve diğer kulüpler de ağır borç yükü altında finansal sorunlar yaşıyorlar.
       
FRANSA
       Finansal olarak Fransız birinci ligi komşuları düzeyinde olmasa bile benzer sorunları yaşadı. Toplam borçları £183milyon BS olarak tahmin ediliyorduı. Bunun £144m kısmından Olympic Marseille, ve Paris Saint Germain sorumlu idi. Bu lig de kadroları yarıya indirme ve ücretleri kısma politikalarını ciddi olarak yürürlüğe koydu. ADIDAS sahibi ve kulüp başkanı Robert Louis-Dreyfus Marseille için £100m kaynak enjekte etmesine rağmen kulübün £70m civarındaki borcu hala gecerli idi. 1993 de Avrupa Şampiyonlar Ligi kupasını kazanmış bir kulübün yöneticileri, sonunda şehrin ticari mahkemesi önünde finansal sıkıntıları konusunda hesap verme durumunda kaldılar.
       
İSVİÇRE
       İsviçre ulusal takımı 2004 Portekiz’de yapılacak Avrupa finallerine katılma hakkını kazandı ve 21 altı yaş gurubu takımı Mayısta Almanya’da yapılacak finallere katıla hakkını elde etti. Ayrıca İsviçre 2008 Avrupa finalleri için Avusturya ile birlikte ortak ev sahibi. Buna karşılık, sınırlı medya ilgisi ve potansiyel sponsorların azalan ilgisi yerel düzeyde bir çok kulübün finansal sıkıntılar yaşamasına neden oluyor.
       İsviçre birinci liginde oynayan bütün kulüpler 15.Mart.2004 öncesi UEFA tarafından talep edilen, sportif, altyapı, personel, yönetimsel, yasal ve finansal beş kriteri sağlayarak lisanslarını yenileme durumunda. Wil ve Servette bu sezon için lisanslarını garantilediler fakat bu onların sezon ortasında ücretlerini ödeyemedikleri, ulaşım ve diğer giderleri karşılayamadıkları zaman ligden atılmayacaklarının garantisi değil. Geçen yıl Lausanne-Sports ve FC Lugano gibi iki kulüp iflas etti ve tasfiye edildi. Küçük bir olasılık da olsa bu tip olayların yine gerçekleşeceği konusunda endişeler var. Grasshoppers ve FC Zurich gibi aralarında İsviçre kupa ve lig şampiyonluğunu 60 kere kazanmış büyük kulüpler bile muhtemel bir birleşmeden söz ediyorlar. Sorunların giderek derinleştiği gözleniyor.
       
LATİN AMERİKA’DA KRİZ
       Brezilyada yaşanan derin kriz nedeniyle, iki parlamenter komisyon kulüplerin, yöneticilerin ve yönetim kurullarının faaliyetlerini soruşturmak durumunda kaldı. Bu bölgede ticari bir sektör olarak futbolun durumu pek parlak değil. Bölgenin popüler kulüpleri finansal sağlıkları açısından yayın gelirlerine aşırı bir şekilde bağımlıdır.
       Bu gelirlerde bir azalma en kıymetli aktifler olan yetenekli oyuncuların yitirilmesine, oyunlarda başarısızlığa, kulüp imajının erozyona uğramasına neden olmaktadır. Kötü gelişmelerin sonucu olarak kulüpler uluslararası kupalardan dışlanabiliyor. Bunun zararı sadece sportif değil büyük ölçüde finansal da olmaktadır. Futbola beklenen finansal yatırımlar iptal edilmekte, futbol dışı ticari gelirler hızla azalmaktadır.
       
TÜRKİYE SORUNLARI GÖRMEZDEN GELİYOR
       Türkiye de durumun pek farklı olduğu söylenemez. Kulüpleri türbinlerde yaşanan çirkin olaylardan dolayı, seyirci gelirlerinin düşmesi ve yayıncı kuruluştan naklen yayın gelirlerinin beklenen oranda alınamaması nedeniyle ekonomik sorunlar yaşıyorlar. Türkiye’de de kulüpler diğer kriz olaylarında görüldüğü gibi uzun dönemli yayın sözleşmelerine güvenerek henüz kazanmadıkları paraları harcıyorlar.
       Sorunlar yavaş yavaş yüze çıkmakta ve kulüplerin ekonomik kapasitelerinin çok üstünde borç yükleri altına girdikleri görülmektedir. Genel kurullara sunulan gelir tablolarının ve bilançoların gerçekleri yansıtmadığı ve oldukça makyajlı olduğu dikkati çekiyor. Futbolculara para ödenememesinden doğan sorunlar zaman zaman medyaya yansımakta ve yürek burkmaktadır. İkinci ligde ise bir çok kulüp, henüz futbolcularına bir ödeme yapabilmiş değil. Vergi muafiyetine sahip bir sektörde kulüplerin ciddi vergi borçları olması ve bunların affını talep etmeleri oldukça dikkat çekiyor. Üçüncü lig takımları son derecede kıt olanaklar ile var olma savaşı veriyorlar.
       
YAYINCILIK SEKTÖRÜ RASYONELLEŞMELİDİR
       Futbolu ve yayım sözleşmelerini yöneten otoriteler yeni sözleşmelere başladıklarında sektörün finansal sorunlarını ve beklentilerini gerçekçi bir şekilde değerlendiremediler. Uçuk sözleşmelere ve ardından gelen finansal çöküşler sektörde dramatik gelişmelere yol açtı. Futboldan futbola fark vardır ve her futbol seyredilebilir değildir. Seyredilmek istenen futbol ise genel olarak yapılan yatırımı karşılayabilir olmayabilir. Seyredilmeyecek bir futbolu zorunlu olarak seyredilecek futbol düzeyinde fiyatlamak maliyet/gelir hesaplarını şaşırtmaktadır.
       Seyirci takım tutmada da giderek Avrupalı olmaktadır. Kendi yerli ve paralı takımlarını seyretmek yerine kaliteli bir yabancı takımın parasız seyircisi olmak ta ekonomik bir alternatiftir. Nihat, İlhan Mansız, Figo, Beckham, Ronaldo gibi marka olmuş oyuncular gittikleri takımları bütün dünyaya seyrettiriyorlar. Gelecekte muhtemelen yayındaki futbol miktarı azalacak buna karşılık yayında kalite aranacaktır. Türkiye’deki son yayın ihalesinin iki kanala birden verilerek devlet TV sinin de gündeme gelmesi ile, futbolun daha geniş bir seyirci kitlesine ulaşarak tüketici tabanının genişleyeceği düşünülebilir.
       
AB KOMİSYONUNDAN BOSMAN KURALI UYGULAMASI
       Avrupa Birliği Komisyonu futbolcu transfer kurallarına ilişkin şikayetleri gözönüne alarak futbolcuların bir emekçi olarak AB kurucu anlaşmaları gereğince serbest dolaşım hakkına sahip olduğunu kabul etti ve bu durum BOSMAN KURALI olarak yasalaştı. Bu uygulama Aralık 1995 de yürürlüğe girdi.
       Bosman kuralı sözleşmeleri biten oyunculara kulüpler arasında serbestçe geçiş yapma olanağı sağlayınca genel kanı futbolcu emeğinin ucuzlayacağı ve transfer pazarının çökeceği şeklinde idi. Gerçekte beklenenin tersi oldu ve özellikle tepe kulüpleri için ücretler garip bir enflasyon spirali ile fırladı. Her sezon dünya transfer rekorları kırılmaya başladı. Yıldız oyuncuların transfer ücretleri beş yılda üç katı civarında arttı ve futbol sektöründe bunun geçerli kılacak bir gelir artışı görülmedi. En yüksek beş transferin ortalama düzeyi de 3.5 kat artış göstermiştir. Gerçek beklenti Avrupa’daki küçük kulüplerin İspanyada Sevilla ve Atletico Madrid örneği gibi transfer piyasasından tamamen çekilecekleridir.
       
UEFA KULÜP LİSANS SİTEMİ UYGULAMASI DAYATIYOR
       Futbolda ticari ve finansal sorunların yoğunlaşmasına ek ve belki de bir önlem olarak, UEFA 2004-2005 sezonundan başlayarak geçerli olmak üzere bir Kulüp Lisans Sistemi uygulaması başlatıyor ve kriterler 2006-2007 sezonundan itibaren daha da ağırlaştırılıyor. UEFA yayınladığı ve uygulanmasında titizlendiği Kulüp Lisans Sistemi ile bir anlamda futbolda sektöründe Kurumsal Yönetişlim (Good Governance) ilkelerinin uygulanmasını bekliyor.
       
       UEFA Kulüp Lisans Sisteminin UEFA Manuelindeki amaçları:
        Her kulüpteki genç oyuncuların eğitimi ve geliştirilmesi için öncelik ve ivme kazandırmak.
Kulüplerin ekonomik ve finansal kapasitelerini, daha fazla şeffaflık ve kredibilite sağlayarak geliştirmek, kredi verenlerin korunmasına önem kazandırmak.
Bir sezondaki uluslararası karşılaşmaların sürekliliğini garanti etmek.
Bu karşılaşmalarda finansal fair playi gözetmek (ne demekse)
Seyircilere ve medyaya iyi donanmış, iyi kadrolanmış ve güvenli stadlar sağlamak.
Bir kulübün uygun düzeyde bir yönetim ve organizasyon düzeyine sahip olmasına güvence getirmek.
       Bu amaçlar UEFA KuLüp Lisans Sistemi Manueli S:7 de veriliyor
       
       UEFA Kulüp Lisans Sistemi Kriterleri
       UEFA Kulüp Lisans Sistem Manuelinde belirlenen kriterler;
Sportif Kriterler ( s: 44-46 )
Altyapı Kriterleri ( s: 47-70 )
Personel ve Yönetim Kriterleri ( s: 71-78 )
Hukuki Kriterler ( s: 79-80 )
Finansal Kriterler ( s: 81-161 )
       Olarak 5 kategoriden oluşuyor.
       
       161 sayfalık manuelin 80 sayfasını Finansal Kriterler oluşturduğundan amacın Kurumsal Yönetişim olduğu açıkça belli oluyor. Burada UEFA, serbest Pazar ekonomilerinde hiç görülmemiş ve alışılmamış finansal sorumluluklar icad ediyor. Kulüplerin finans sorumlularının iç çamaşırı rengi dışında bütün finansal parametreler soruluyor. Bunların arasında sportif kulüplerin yapmadıkları ve yapmaları gerekmeyen finansal parametreler de mevcut.
       
FUTBOL SEKTÖRÜNDE YENİDEN YAPILANMA ZORUNLUDUR
       Futbol sektörü aşağıda verilen gelişmeler nedeniyle yeniden yapılanmalıdır.
Futbol sektörü giderek ticarileşmektedir fakat bu ticaretin kuralları açık değildir.
Futbol sektörü serbest pazar rekabet ekonomisinin bilinen kurallarına uymuyor.
Futbol da bir ekonomik sektördür ve kendisine ayrılan tüketici fonları sınırlıdır. Bu fonların rasyonel değerlendirilmesi gerekmektedir.
Futbol sektöründe sosyolojik bir değişim yaşanıyor. Yoksul, cefakar ve fedakar taraftar yerini varlıklı, seçkin ve kayıtsız seyirciler almaktadır.
Futbol kulüplerini yönetenler ticarileşmenin getirdiği sorunlarla başa çıkabilecek donanıma sahip değiller.
Futbol kulüplerini yönetenler UEFA kriterlerini tartışma yetki ve kapasitesine de sahip değiller.
UEFA ulusal federasyonlara hukuk sistemi dışında yetki ve kapasiteler yüklüyor.
       
FUTBOL EKONOMİSİ ARAŞTIRMA MERKEZİ NEDEN GEREKLİDİR
       Futbol sektörü ciddi bir yeniden yapılanmaya ve buna ışık tutacak bir AKADEMİK-BİLİMSEL yorumlamaya ihtiyaç duyuyor. Buna karşılık futbol sektöründeki ticarileşme ve finansman sorunları ile ilgili çok az çalışma ve araştırma kuruluşu bulunmaktadır. İngiltere’de sorunların oldukça derinleşmesi üniversitelerde bazı araştırma kuruluşlarının oluşmasına yol açmıştır. İngiltere’de görülmeye başlanan Futbol Endüstrisi Araştırma Merkezleri ülkemizde de kurulmalıdır. Böyle bir kuruluş yerle ve küresel futbola ilişkin sorunların rasyonel çözümlenmesine katkıda bulunacaktır. Futbolun sıradışı rating gücü, futbol araştırma merkezine sahip bir üniversiteye dikkati ve ilgiyi arttıracaktır. Üniversitenin adı ve akademisyenleri yazılı ve görsel basında daha fazla yer alacaktır. Oldukça bakir bir araştırma alanı olması ve yoğun bir ilginin odağı olması üniversiteler arasında küresel bir ilişki ağının kurulmasını sağlayacaktır.
       
       Futbol Ekonomisi Araştırma Enstitüsü;
        Futbol sektöründeki sorunları engelleyebilmek için bir erken uyarı merkezi olacaktır.
Sektörün sağlıklı işleyebilmesi için gereken olan örgütsel ve hukuksal yapılanmaya ışık tutacaktır
Ticarileşen futbol sektörünün ihtiyaç duyacağı işletme ve iktisat disiplinlerinde yetişmiş yönetici kadroları yetiştirecektir.
Futbol sektörüne özel olan muhasebecilik ve finans ilkelerini belirleyecektir.
Futbol sektörünün sağlıklı çalışması için gerekli olan sportif ve hukuki gelişmelere ışık tutacaktır.
Futbol sektöründe yapısal olan dengesizlik sorunlarının çözümü için modeller geliştirecektir.
Sportif performansa destek olacak liderlik ve motivasyon yöntemlerini belirleyecektir.
Futbol sektöründe yönetimin daha sağlıklı ve rasyonel temeller üzerine oturmasına yardımcı olacaktır.{jcomments on}