Kutlu MERİH Ocak.2007

 GİRİŞ  

Kendi içine kapalı ve kendisinden başka hiç bir şeyle ilgilenmeyen  bir toplum olmamız küresel düzenin nasıl çalıştığını anlamamızı engelliyor.

 FIFA (Fédération Internationale de Football Association) 1904 yılında federasyon futbolunun (associate soccer) şemsiye kurululuşu olarak kurulduğunda sporun ve rekabetin evrensel değerlerini bütün küreye yayma amacını taşıyordu. Yakın bir zaman kadar bunu gerçekleştirebildiği de söylenebilir. 1974 yılında başkanlığın Joao HAVELANGE tarafından yüklenilmesi ile vizyonunun ve misyonunun radikal bir şekilde değişti. HAVELANGE “Ben buraya futbol dene ürünü pazarlamak için geldim” diyordu: Gerçekten öyle yaptı ve çok da başarılı oldu. FIFA gelirleri inanılmaz oranda arttı. Futbolun karizması iş dünyasında itibar gördü. Futbol artık sadece bir sportif değil aynı zamanda finansal bir kompleks haline dönüştü. Bu da futbolu yönetmenin cazibesini çok arttırdı. Futbolda Makyavelizm, teşvik, şike ve diğer yolsuzluklar dünya çapında gözlenmeye başlandı. Sportif değerlerin koruyucusu olması gereken FIFA ne yazık ki Makyavelizmin şampiyonu haline geldi.

FIFA kendisinden on yıl kadar önce kurulan IOC (Inernatıonal Olympic Committee) gibi uluslar arası "kar-amaçsız (non-profit)" ve "kamusal olmayan (non-government)" organizasyondur. Bu hali ile devletin ve siyasetin etkisi dışında ve kar-amaçsız olduğu için Pazar koşullarının da dışındadır. FIFA yönetiminde her üye ülkenin bir oyu vardır ve minik Faroe adaları ile dev Almanya aynı oya hakkına sahiptir. Şu anda oy sahibi 207 ülke olup Karadağ’ın katılımı ile 208 olacaktır. Bu yapı yoksul ve desteğe muhtaç üçüncü dünya ülkelerini etkileyip oy sağlayarak FIFA yönetimini tekelleştirebilmeye olanak sağlamaktadır. FIFA sloganı: “Oyunun iyiliği için – For the good of the game” olduğu halde düzenin gerçekte kime iyilik ettiği oldukça kuşkuludur.

FIFA ve MAKYAVELİZM

Bu yapılanma şeklinin sonucunda modern futbol oldukça Makyavelist bir görünüm sergilemekte ve en büyük skandallar futbolun en yaygın olduğu ülkelerde patlak vermektedir. FIFA yönetimindeki yolsuzluklarla ilgili kitaplar yayınlandığı ve TV programları yayınlandığı halde FIFA bunları atlatabilmeyi ilginç bir şekilde başarabilmektedir. 2002 yılında FIFA başkanı Sepp BLATTER in genel sekreteri yönetimin rüşvet ve yolsuzluk uygulamalarını belgeleri ile birlikte ortaya koyduğu halde, bu konuda açılan soruşturma sonuçsuz kalmış, yargı olayı geçiştirmiş ve BLATTER yasaların üzerinde bir konuma yükselmiştir.

Burada FIFA merkezinin İsviçre'de olması, İsviçre hukuk sistemine tabi bir NGO olması ve FIFA başkanının ve etkin yöneticilerinin İsviçreli olması nedeniyle İsviçre makamlarının kayıtsız kaldığı düşünülebilir. Ayrıca kuruluşun futbolu ticarileştirerek sağladığı milyarlarca dolarlık bütçeler de kendilerine bir tür dokunulmazlık satın almalarına olanak sağlamaktadır. Buna karşılık Bosman olayında yaşandığı gibi bu tür FIFA tasarruflarının AB Hukuku ve Müktesebatı ile uyuşmadığı açıkça ortadır. FIFA üçüncü dünya ülkelerinde işe yarayan şantaj tekniklerinin AB Hukuku karşısında ters tepeceğini söyleyebiliriz.

Bu kadar soylu amaçlar ortaya koyan küresel kuruluşlar nasıl oluyor da bu tür şaibeli yönetimlere sahip olabiliyor. Burada kar-amaçsız kuruluşlarda görülen yönetsel dengesizlikler devreye girmektedir. Aynı sorunlara gerçekte diğer kar-amaçsız kamusal kuruluşlarda da rastlanmaktadır. Kar maksimizasyonu yapılamayan durumlarda rant-maksimizasyonu yapılmakta ve olumlu finansal ortamlarda bu süreç giderek yöneticilerin kişisel rant maksimizasyonuna dönüşmektedir. Bu tür rant maksimizasyonu ise sahip oluna iktidarı korumak ve derinleştirmek sürecine dönüşüyor. Böylece evrensel bir fayda maksimizasyonu görünümü altında kişisel faydalar maksimize ediliyor. Bunu geçekleştirebilmek için de çıkar gurupları ve lobi gurupları ile yaygın ve derinlemesine ilişkiler geliştiriliyor.

Bu model gerçekte hükümetlere bağlı kamusal kuruluşlar için aşırı basit olsa da FIFA gibi ulusal otorite kontrolünden yoksun kuruluşlarda oldukça fonksiyonel olarak çalışabiliyor. Artık “oyunun iyiliği için” sloganın “FIFA nın iyiliği için” hatta “Başkanın iyiliği için” şekline dönüştüğünü kolaylıkla söyleyebiliriz. Başkan bu iyiliği çevresi ile akıllıca paylaşabildiği zaman ortaya yıkılmaz bir "kurulu düzen (establishment)" çıkıyor. Örneğin TV Dünya Kupası TV yayın hakları başkanın çevresindekilere çok düşük sembolik değerler devredilebiliyor. Veya FIFA yönetimine tahsis edilen biletlerin karaborsada fahiş fiyatlarla satıldığını görüyoruz ve bir çok durumda bu olaylar son derece pasaklı bir şekilde yapılıyor ve belgeleniyor. 2002 Dünya Kupası İngiltere-İsveç maçı için Saitama Stadında bir blok İngiliz seyircinin elinde karaborsadan alınmış , üzerinde Muhammed Bin HAMMAM (FIFA İcra Komitesi  üyesi ve Katar Başkanı) damgası olan biletler vardı. BLATTER,  FIFA yönetimine geldikten sonra on milyonlarca dolarlık FIFA kaynağı yoksul ülke federasyonlarına destek adı altında aktarılıyor ve bu paraların nerede ve nasıl kullanıldığı kamu otoriteleri tarafından denetlenemiyor. Bu uygulamanın oy sahibi olan federasyonları son derece minnettar bıraktığı ve onları kurulu düzeni değiştirmek konusunda oldukça isteksiz yapacağı açık.

FUTBOL DÜNYASINDA YOLSUZLUK

Futbolun duyguları ve parayı harekete geçirebilme gücü ile dünya çapında yaygınlaşan ve karizması artan oyun FIFA’ya hak etmediği bir "ekümenlik" statüsü sağlıyor. Bu mutlak iktidar ise bütün mutlak iktidarlarda görüldüğü şekilde yanlış ve verimsiz olarak kullanılabiliyor. İktidarın yanlış kullanımı ile çarpılan futbol ekonomisinde ise rüşvet, karapara, şike, organize suç ve benzerleri yaygınlaşabiliyor.

Yolsuzluk futbol dünyasında dopingden çok daha ciddi bir tehlike olarak görülüyor. Bu olaylar sadece futbol ekonomisini değil futbola gönül veren dünya çapındaki milyarların da moralini olumsuz olarak etkiliyor. Şeffaflığın olmadığı kendi içine kapalı bu dünyada alınan ve alınabilecek önlemler de yeterli olmuyor. Yolsuzluk olayları örtülemeyip de patlak verdiğinde hayret ve dehşet uyandırıyorlar. Milyonların sevgilisi seçkin kulüplerin ne hallere düşebileceği ibretle izleniyor.

Spor temel idealleri olan: barış, dostluk, dayanışma ve adil rekabet ilkelerine bağlı kalacak ise, yolsuzlukla mücadele için ciddi adımlar atılması gerekiyor fakat FIFA bu çabalara kayıtsız kaldığı, geç reaksiyon verdiği gibi olumlu gelişmelere de “futbolun özerkliği” maskesi ardında engel olabiliyor. Bu ise “bu kadar yolsuzluk ve skandal kaynağı olabilen bir sektörün neden özerk olması gerektiği” sorusunu akla getiriyor.
 

FIFA kurulduğunda futbol genellikle kişisel ve amatör bir olgu iken günümüzde dev bir endüstriyel sektör haline dönüştü. Avrupa’da rekabet edecek bir kulübün bütçesinin artık 100 milyon USD üzerinde olması gerekiyor. 2006 Dünya Kupası’nın toplam maliyetinin altyapı dahi 6 Milyar Euro civarında olduğu tahmin ediliyor. 2002 Düğnya Kupası’nda Japonya ve Kore’de 500 Milyon USD maliyetli (3-4 tam teşekküllü hastane maliyeti) Stadyumlar inşa edildi. Para akımları bu kadar yoğun olduğu zaman katılımcıların yolsuzluğa yönelme eğilimleri de o ölçüde artmaktadır. Spor dünyası bu yolsuzluk eğilimlerini kavramakta ve reaksiyon vermekte oldukça geç kaldı. Sistemin özerkliği diğer taraftan sistemin kilitlenmesine yol açıyor ve kendi iç mekanizmaları ile kendi düzeltmesine olanak vermiyor. Ahlaki yaptırımlar da maskelenmiş yolsuzluklar karşısında yeterli olmuyor. Kamu otoritesinin müdahale ettiği durumlarda ise yaranın derine işlediği ve tedavinin güç olduğu gözleniyor ve radikal operasyonlar gerekiyor.

FIFA YOLSUZLUKLA MÜCADELEYİ ENGELLİYOR

Kenya gibi ülkelerde futbol kulüpleri bu kaynakların kullanımı konusunda oldukça rahatsız oldukları ve FIFA nezdinde şikayetlerde bulundukları halde FIFA bu yaklaşımlara kayıtsız ve duruma kamu otoritesinin el koymasına karşılık ülkeyi uluslararası futbol olaylarından dışlayabiliyor. Benzer bir uygulamayı da günümüzde Polonya olaylarında gözlüyoruz. Kamu otoritesinin iki yıllık bir soruşturmadan sonra suçlu bulup, üyelerini tutukladığı ve görevden uzaklaştırdığı Polonya Federasyonuna FIFA’nın sahip çıktığını ve Polonya’yı uluslararası müsabakalardan dışlamak ile tehdit ettiğini görüyoruz. Böylece FIFA’nın tehdit ve şantaja dayanan çirkin yüzü açıkça ortaya çıkıyor. Polonya Başbakanı Jaroslaw KACZYNSKI ise devlet radyosunda (30.Ocak.2007) , “Bir fiyat ödeyecek isek bile- umarım ki ödemeyiz- bu fiyatı ödemeye değer. Bu ciddi hastalığı Polonya sporunda daha ne kadar tolere edeceğiz. Hastalıklı ve çürük uygulamalar yok edilmedikçe ne sporda ne de diğer alanlarda ileri gidemeyeceğiz…” (AP:31.01.2007) diyerek tehdit ve şantaja boyun eğmeyeceklerini vurguluyor.

Burada paradoks FIFA’nın dış etkilere kapalı eşitlikçi bir kuruluş olmasına karşılık bu yapının aynı zamanda yolsuzlukları maskeleyen bir izolasyon görevi görmesidir. FIFABaşkanı hiçbir devlete veya muhasebe sistemine hesap verme durumunda olmadığından yönetiminin keyfileşmesi şaşırtıcı değildir. Futbol taraftarları FIFA’nın bu yüzü ile ilgili değildir. Futboldan keyif almakta ve organizasyonlara coşku ile katılmaktadırlar.

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş