Tolga Genç(*) 4 Ocak 2023- Katar'da düzenlenen 2022 FIFA Dünya Kupası'nda grup karşılaşmalarında İsviçre’den Breel Embolo, Kamerun'a karşı galibiyet golünü attıktan sonra takım arkadaşları çılgınca sevinirken o, sadece ellerini nazikçe havaya kaldırdı.

Kamerun, Embolo’nun doğduğu ve ailesinin hala yaşadığı ülkeydi. 11 yaşında İsviçre’ye gelen Embolo, akademi eğitimini de FC Basel’de almıştı. İkinci tur karşılaşmalarında ise Faslı Achraf Hakimi, penaltı atışlarına kalan karşılaşmada İspanya’ya son penaltıyı gole çevirdi. Hakimi, Madrid'de Faslı bir göçmen anne babanın çocuğu olarak dünyaya gelmiş, hatta akademi eğitimini Real Madrid’de almıştı. Bu yazıda oyuncular öncelikle doğum yerleri ve ikinci vatandaşlıklar açısından, daha sonra oynadıkları ligler ve kulüpler açısından değerlendirilmektedir. Milli takımlar değerlendirilirken kıtaların ötesinde bağlı oldukları konfederasyonlar baz alınmıştır. Örneğin Avustralya, CAF (Asya)’ya bağlıdır ya da kıta olarak Güney Amerika’da olan bazı ülkelerin federasyonları CONCACAF’a bağlıdır.

Doğum Yerleri

FIFA, 2020'de uygunluk kurallarını revize ederek oyuncuların oynamayı düşündükleri milli takımlarla "gerçek bir bağa" sahip olmaları gerektiğini bir kez daha ifade etti. Gerçek bağdan kast edilenler, doğum yeri, ikamet yoluyla vatandaşlığa kabul veya bir büyükanne ve büyükbabanın doğum yeri. Ancak kurallar, vatansız futbolcular gibi karmaşık durumlar için hala belirsizlikler içermektedir.

Bu Dünya Kupası’nda 32 takımın kadrosunda toplam 830 futbolcu bulunmaktaydı. Bu oyuncuları doğum yerlerinden başlayarak incelediğimizde 137 oyuncunun (toplamın 16,5%’ı) milli takımında oynadığı ülkeden farklı bir ülkede doğduğu görülmektedir. Bu oyuncuların 56 tanesi turnuvada yer alan beş Afrika ülkesindendir ve toplamın 41,8%’ine denk gelmektedir. Fas kadrosunda ondörder, Tunus ve Senegal’de onikişer, Gana ve Kamerun’da ise dokuzar oyuncunun kadar ülke dışında doğduğu görülmektedir. Afrikalı milli oyunculardan 52 tanesi UEFA üyesi ülkelerde doğmuştur ve ön plana çıkan ülke ise 33 oyuncu ile Fransa’dır. Bu ülkelerin hepsinin farklı seviyelerde özellikle Fransa ve onu takiben de Belçika, Hollanda gibi ülkelerle göçmenlik ilişkilerinin olduğu görülmektedir.

Afrika dışındaki milli takımlara baktığımızda ise göçmenlik ilişkisinin yoğun olduğu diğer ülkeler ise Avustralya ve Kanada’dır; Avustralya’da sekiz, ve Kanada’da yedi oyuncu başka ülkelerde doğmuştur. Katar'ın bu Dünya Kupası kadrosundaki oyunculardan on tanesi sekiz farklı ülkede dünyaya gelmiştir. Başka bir ülkede doğanlarının sayısının yüksek olduğu bir başka milli takım ise Galler milli takımıdır, ancak dokuz oyuncunun sekiz tanesi İngiltere’de dünyaya gelmiştir. Yine UEFA üyesi Hırvatistan ve Sırbistan’da toplam on bir oyuncu ülke dışında doğmuştur ve bunlardan beş tanesinin doğum yeri Bosna-Hersek’tir.

Çifte Vatandaşlıklar

Dünya Kupası’nda globalleşmeyi bir başka açıdan incelediğimizde ise 276 oyuncunun ikinci vatandaşlıklarının bulunduğu görülmektedir ve bu da toplam içinde 33,2%’ye denk gelmektedir, yani her üç oyuncudan birisinin ikinci bir vatandaşlığı bulunmaktadır. Bu ortalamanın üzerinde ortalamasına sahip olan ilk konfederasyon 47,12% ile neredeyse her iki oyuncudan birisinin çifte vatandaşlığının olduğu CONCACAF (Kuzey ve Orta Amerika)’tır. Detaylarına bakıldığında ise Kanada 24, ABD ise 15 oyuncunun bu kriterlere uyduğu görülmektedir ve ikinci vatandaşlıklarda sadece Jamaika 7 oyuncu ile ön plana çıkmaktadır. Diğer çifte vatandaşlıklar ise dünyanın her yerindendir. CONCACAF’ı 46,92% ile CAF (Afrika) temsilcileri takip etmektedir. 26 kişilik kadrolar içinde Fas’ta 16, Senegal’de 15, Kamerun’da 12, Tunus’ta 11 ve Gana’da 7 oyuncunun ikinci bir vatandaşlığı bulunmaktadır. Afrika milli takımlarındaki toplam 130 oyuncunun 33 tanesinin yani 25,3%’ünün aynı zamanda Fransa vatandaşlığı bulunmaktadır. 42.31% oranda çifte vatandaşlık ile üçüncü sırada CONMEBOL (Güney Amerika) ülkeleri gelmektedir. Toplam 44 oyuncunun vatandaşlığı içinde İtalya ve İspanya’nın her ikisi de 16 vatandaşlık ile dikkat çekmektedir.

Ortalamanın altında alan iki konfederasyondan UEFA’da oyuncuların 29.67%’nin yani 100 oyuncunun ikinci vatandaşlığı bulunmaktadır. Tablo 1’de detayları yer alan bu ikincilik vatandaşlıklarda Fransa’da çifte vatandaşlık sahibi 17 oyuncudan 11 tanesinin 7 farklı Afrika ülkesi ile 3 tanesinin de Guadeloupe ve Martinik gibi iki eski sömürge ile bu ilişkisi bulunmaktadır.

 Almanya, İsviçre, Hollanda, Belçika’da CAF ülkeleri ile çifte vatandaşlık ön plandadır. Hollanda’da ayrıca Surinam ve Çuraçao ile olan eski sömürge ilişkisi dikkat çekmektedir. Galler’de dokuz oyuncunun İngiltere ikinci vatandaşlığı bulunmaktadır. Son konfederasyon olan AFC (Asya)’da ise çok farklı ülkelerden göçmenler barındıran Avustralya’nın onbeş oyuncusunun dokuz farklı ülke ile çifte vatandaşlık ilişkisi bulunmaktadır ve altı oyuncu ile Katar onu takip etmektedir.

Çifte vatandaşlıklar konuyu doğum yerlerinden bir aşamaya götürmektedir. Oyuncular milli takım ülkelerinde doğsalar bile eğer örneğin bu ülke bir Afrika ülkesiyse ikinci vatandaşlıkları olan ülkelerde akademi eğitimlerini alabilmekte ya da bu ülke Kanada gibi daha gelişmiş bir ülke ise oraya göç edebilmekte, oyuncu oranın milli takımını tercih edebilmektedir.

Ligler

Oynadıkları ligler açısından değerlendirildiğinde ise 2022 Dünya Kupası’nda yer alan 830 oyuncunun 602 tanesinin UEFA kulüplerinde oynadıkları görülmektedir. Bütün oyuncuların 19.76’sı ağırlıklı Premier League’de olmak üzere İngiltere liglerindendir. Beş büyük futbol ülkesinin diğer paydaşlarının paylarına bakıldığında İspanya 10.36%, Almanya 9.64%, İtalya 8.19% ve Fransa ise 6.87% ile sıralanmaktadır. Bu beş ülkenin toplamı ise 50%’nni üzerindedir ve tam 455 oyuncu bu ülke liglerinde oynamaktadır. İngiltere 2.Ligi olan Championship’te 25 oyuncu oynamakta ve tek başına toplam içinde 3,01% bir payı olduğu görülmektedir ki bu oran Belçika’ya denktir.

 Avrupa futbolunda diğer önde gelen futbol ekonomilerine sahip Belçika, Hollanda, Portekiz ve Türkiye toplamına bakıldığında ise paylarının birbirine yakın olduğu ve dördünün toplamımının da yaklaşık 10% olduğu görülmektedir. Aslında ekonomik büyüklük olarak bu ikinci grup içinde yer alan Rusya’nın günümüz şartları itibariyle ligini temsil eden oyuncu sayısının sadece ikide kalması doğaldır.

UEFA dışında kalan 27.47%’nin dağılımı ise Tablo 3’tedir. Bu grubun yaklaşık yarısı AFC (Asya) liglerinde kariyerine devam etmektedir. Bunda kupada da yer alan Suudi Arabistan ve Katar’ın kendi milli takım oyuncularının hemen hemen hepsinin kendi liglerinde oynamasının yanı sıra başka milli takımlardan da önemli sayıda oyuncu çeken ligler olması önemli bir etkendir. Benzer bir durum ABD ve Meksika ligleri içinde geçerlidir. Bu dört ülke liglerinde toplam 127 oyuncu yer almaktadır ki genel toplamın 15.3%’ünü denk gelmektedir.

Sadece çeyrek finale yükselen takımların kadrolarında yer alan oyuncuların oynadıkları liglerin verileri de Tablo 4’tedir. Bu aşamada oyuncuların 94.20% ile neredeyse tamamına yakınının UEFA liglerinde oynadıkları görülmektedir. Burada en büyük payı ve tabii payını daha da artırarak 75.85% ile beş büyük futbol ülkesi hatta beş büyük lig çekmektedir. Özetle çeyrek finaldeki her dört oyuncudan üçü beş büyük ligde oynamaktadır. Çeyrek finalde yer alan Holanda, Portekiz ve Hırvatistan liglerinde oynayan oyuncular çeyrek final toplamı içinde sadece 13.04%’tür ve UEFA’nın kalanına da 5.31% pay düşmektedir. Zaten dünyanın kalanına da düşen pay sadece 5.80%’tir.

 FIFA’nın başta da bahsettiğimiz milli takım kurallarının amaçlarından birisi de futbol federasyonlarının, kendi ülkelerinde göz ardı edilen oyunculara yöneldiği milliyet alışverişini durdurmaktır. Geçmişte daha yoğun olan bu milli oyuncu transfer etmenin ötesinde bir globalleşme söz konusudur. Afrika örneği üzerinden gidersek Fas, Senegal, Tunus gibi ülkelerin eski sömürge ilişkileri sebebiyle örneğin Fransa ile hem kültürel hem de dil olarak güçlü kültürel ve ticari bağları olduğu görülmektedir. Doğal olarak, bu ülkelerden insanlar sık ​​sık Fransa'ya göç etmektedir. Soy bağları yoluyla vatandaşlık alabilecekleri ülkeleri temsil eden daha fazla oyuncu var.

Ya bir ülke geniş bir yetenekli oyuncu deposuna sahip değilse, atalardan kalma kökler veya ikamet yoluyla başka gelişmiş bir ülkede yetişen bir oyuncuya ülkesini temsil etme yolu sunmuyorsa ve başarılı olmak istiyorsa? Buna en güzel örnek ev sahibi Katar. Normal de Katar bir göçmenler ülkesi ancak Katarlı olmayan göçmenlerin hakları sınırlı ve vatandaşlık da pek mümkün değil. Ancak Katar, bir süredir başka ülkelerden çocukları ve erken yaştaki gençleri gözlemleyerek Doha'daki Aspire Akademisi'nde eğitmektedir ve bu şekilde yabancı kökenli on oyuncu bu kupada kadroda kendine yer bulmuştur. Vatandaşlık ve kökenlere bağlı FIFA kuralları arasındaki ilişkinin nasıl çözüldüğünün mutlaka bir açıklaması vardır.

Bunun dışında Arjantin, Brezilya, Uruguay gibi ülkelerin oyuncularının İspanya ve İtalya gibi ülkelerle geçmişteki ters göçten kaynaklanan bağları olduğu görülüyor ki özellikle İtalya’nın çok eski Dünya Kupaları’nda bu ülkelerden oyuncuları doğrudan kendi milli takımlarında oynattıkları olmuştu. Bu çılgın globalleşme görüldüğü üzere yeni bir öykü olmamakla birlikte analizlerimiz çok ileri seviyelere ulaştığını göstermektedir. Takımlar, ülkelerine atalarından kalma bağlantıları olan yıldız oyuncuları giderek daha fazla arıyor.{jcomments on}

(*) Tolga Genç, Bornova Anadolu Lisesi’nde ve ODTÜ Ekonomi bölümünden mezun olduktan sonra 16 yıl boyunca İstanbul’da özel bir bankada, büyük kısmı yönetici olarak çalıştı. Bir yandan da Kadir Has Üniversitesi - Bankacılık ve Finans yüksek lisansını tamamlayarak doktoraya başladı. Ancak ailevi sebeplerle İzmir’e taşınması gerekince bir yandan doktora seviyesindeki akademik çalışmalarıma devam ederken mesleki tecrübelerini İzmir’deki üniversitelerde paylaşma fırsatı buldu. Ağustos 2022 sonu itibariyle Kadir Has Üniversitesi - Bankacılık ve Finans doktorasını tamamladı.

 (*) Tolga Genç halen İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde ekonomi ve muhasebe alanlarında öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Buna ilave olarak Ege Finans Derneği’nde aktif olarak görev almakta ve finans alanında kitap çalışmalarıma devam etmektedir. Türkiye Bankalar Birliği’nden “Smyrna'dan İzmir'e Finansın ve Bankacılığın Gelişimi” isimli kitabı yayınlanmıştır. Ayrıca “Hayatın İçinde Finansal Okuryazarlık - İçinde Bulunduğumuz Finansal Çevre, Güncel Ekonomik Sorunlar Borç Çıkmazı, Pandemi Sonrası İşletme Stratejileri” isimli kitaplarda bölümleri yer almaktadır. Özellikle İzmir’in ticari ve finansal geçmişi ile spor üzerine yazıları yerel gazetelerde ya da Ege eklerinde yayımlanan Tolga Genç’in kaledebekleyenler isimli bir blogu bulunmaktadır. Genç yaşlarda kalecilik ile ilgilenen Genç, kaleciler ve futbol tarihi üzerine olan yazılarını bu blogda ve bağlantılı sosyal medya hesaplarında paylaşmaktadır.

 Kaynaklar:

https://www.transfermarkt.de/

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş