Tuğrul AKŞAR
Aralık. 2005

GİRİŞ

Ülkemizde Futbolun yönetimi, denetimi, organizasyonu ve düzenlenmesine ilişkin tüm yasal ve yönetsel yönden gücü elinde bulunduran kurum Futbol Federasyonu’dur. Türkiye Futbol Federasyonu futbol erkini elinde bulunduran ve ülkemizde beşyüz milyon dolara ulaşan bir büyüklüğü yöneten yasal bir yapılanmadır. Federasyon’un gelir- gider durumu ile finansal yapısını incelediğimizde; (Analize konu veriler, Türkiye Futbol Federasyonu Olağan Genel Kurulu 2003-04 Faaliyet Raporu’ndan alınmıştır.) 

TFF Gelir ve Giderleri         

Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, Federasyon’un 1993/2004 yılları arasında düzenli artan bir trend içinde gelir elde etmiştir. 1993 yılında Federasyon’un gelirleri toplamı 107.271 YTL iken bu tutar, aradan geçen 11 yılda tam 484 kat artarak, 51.995.577 YTL’na ulaşmıştır. Dolar bazında ise bu artış tam 5,1 kat gerçekleşmiştir.Aynı dönemde giderler ise 405 katlık bir artış kaydetmiştir. 1993 yılında 122.144 YTL gider bütçesine sahip olan Federasyon, 2004 yılında 49.634.081 YTL’lik bir gidere ulaşmıştır. Giderlerin dolar bazındaki artışı ise 4,28 kat civarında gerçekleşmiştir. 

TFF’nun gelirlerinin bileşimi aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tabloyu incelediğimizde TFF’un gelirleri içinde en önemli gelir kalemini Profesyonel Futbol Gelirlerinin oluşturduğunu görüyoruz. (Profesyonel Futbol Gelirleri daha sonra ayrıntılı olarak belirtilecektir.) Profesyonel futbol gelirlerini %14’lük dilim ile Sponsorluk gelirleri izlemektedir.  Diğer önemli gelir kalemlerini ise % 11 ile Milli takımlar geliri; %9 ile cari gelirler ve %8 ile UEFA ve FIFA gelirleri oluşturmaktadır.

TFF’nun giderlerinin bileşimi de yine aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Giderler  içinde en önemli gider kalemi olarak karşımıza  %46’lık payla Milli Takım Giderleri çıkmaktadır. Bu kalemi %20’lik payla Profesyonel Futbol Giderleri izlemektedir.  Amatör kulüplere ayrılan bütçe toplam giderlerin %19’unu oluştururken; eğitime ayrılan bütçe ise %2 civarındadır.

Belirtilen dönem aralığında federasyon sadece bir kez (1993’te) gider fazlası varmiştir. Anılan tarihte Federasyonun giderleri 122.144 YTL iken, gelirleri toplamı ise 107.271 olmuştur. Bu nedenle 14.783 YTL’lik bir bütçe açığı doğmuştur. Bu farkın o günkü kurlardan karşılığı ise 825.407 Dolardır. (Ortalama kur bugünkü USD/YTL’den 0,018 YTL olarak dikkate alınmıştır.)

Yukarıdaki grafikten de gördülebileceği üzere, Federasyon en yüksek gelire 2001/02 sezonunda; en yüksek gidere de 2003/04 sezonunda ulaşmıştır.  2001/02 sezonu Ulusal takımımızın  Kore’de Dünya Kupası elemelerine katılımın gerçekleşeceği tarihin arefesini oluşturan döneme karşılık gelmektedir. 2001/02 döneminde gelirlerin yıllar itibariyle ortalaması da (Grafikteki kalın çizgi)en yüksek noktaya çıkmıştır. Bu dönemde federasyonun gelirlerinde, özellikle profeyonel futbol gelirlerinde çok önemli bir büyüme yaşanmıştır. İlgili dönemde profesyonel futbol gelirleri  36.338.648 YTL olarak gerçekleşmiştir.

Gelirlerin yabancı para cinsinden gelişimine de yine YTL ile karşılaştırmalı olarak yukarıda yer verilmektedir. Bu dönemde ülkemizde ekonomik bir kriz yaşanmış ve kurlar patlamış olmasına karşın, federasyon Dolar bazında 68.222.115 USD gelir elde etmiştir. Ancak izleyen yıllarda kurlardaki aşırı yükselme Dolar bazında geliri küçültmüştür. Bir önceki yıl 29.612.664  USD olan gelir %10.5’luk azalmayla 26.785.990 YTL’ne gerilemiştir.  Bu dönemde yine en yüksek gelir ve gider profesyonel futbol gelirlerinden elde edilmiş görülüyor.

Profesyonel futbol gelirlerinin bileşimi  ise aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

TÜRKİYE FUTBOL FEDERASYONU’NUN PROFESYONEL FUTBOL GELİRLERİ (YTL) 

 Yukarıdaki tabloyu yakından incelediğimizde Profesyonel Futbol gelirleri içinde en önemli gelir kaleminin Naklen Yayın Gelirleri kalemi olduğunu görüyoruz. Naklen Yayın Gelirlerinin 2004 yılı itibariyle Profesyonel Futbol Gelirleri içindeki payı %73 iken bu oran bir sonraki yıl %1.5’luk bir artışla %74.5’a yükselmiştir. Rofesyonel Futbol Gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı ise 2004 yılında % 46.4 düzeyindedir. 

Profesyonel Futbol Gelirlerinin bileşimi yukarıdaki tabloda verilmektedir. Tabloya göre Profesyonel futbol gelirlerinde %73’lük pay ile Naklen Yayın Gelirleri almaktadır. Naklen Yayın Gelirlerini %12’lik payla Altyapı Fonu Katılım Gelirleri almaktadır.

Federasyon’un giderlerini incelediğimizde ise; en yüksek giderin hem YTL, hem de USD bazında 2003/04 döneminde yapıldığını yukarıdaki grafikten görmekteyiz. Bu dönem içinde en yüksek gider kalemi olarak karşımıza 17.332.217 YTL ile cari giderler ve  15.003.419 YTL’lik giderle Milli Takımlar Giderleri çıkmaktadır.  Bu iki gideri 6.4 Milyon YTL ile Profesyonel Takım Giderleri  ve 6 milyon YTL ile Amatör Futbol giderleri  oluşturmaktadır. Belirtilen dönem içinde en yüksek gider kalemi olarak görülen cari Giderler bir önceki yıla göre %158 artarak,  17.332.217 YTL’ne ulaşmıştır.

Federasyonun 1994/2004 yılları arasında gelir-gider dengesine baktığımızda, Federasyonun bu dönem aralığında her yıl gelir fazlası verdiğini görüyoruz. En yüksek gelir fazlasının yaşanıldığı yıl olarak ta karşımıza 2000/01 yılı naklen yayın ihalesinin gerçekleştirildiği yıl çıkmaktadır. Bu tarihte yayın ihalesi ilk defa... gibi bir astronomik fiyatla sonuçlandırılmıştır. Federasyon’un naklen yayın gelir ihalesinde %10’luk payı bulunduğunu dikkate aldığımızda; bu yılın bu kadar yüksek gelir fazlası vermesini normal olarak kabul edebiliriz. Bu dönemde Federasyon’un bu ihaleden almış olduğu pay, Profesyonel Futbol Gelirlerinin bir önceki yıla göre %223 oranında artmasına ve o dönemde 36.633.094 YTL’lık bir bütçe fazlasına ulaşmasına neden olmuştur.  Ulaşılan gelir fazlası, ilgili dönemin gelirinin yaklaşık %67’sine karşılık gelmektedir. Bu dönemde gelirin gideri karşılama oranı ise %205 olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye Futbol Federasyonu’nun Bilanço Yapısı

TFF’nun 2004 Yıl Sonu Faaliyet Raporlarından alınan bilançoyu incelediğimizde;

TFF’nun 62,3 Milyon YTL bir aktif büyüklüğüne ulaştığını( 46 Milyon Dolar); bilançosunda yer alan varlıklarını %54 özkaynak % 46  yabancı kaynakla fonlayarak finanse ettiğini; sahip olduğu kısa vadeli nakit ve likit varlıklarının, kısa vadeli borçlarını karşılayabilecek düzeyde olduğunu; varlıklarının %42’sinin çok likit değerlerden oluştuğunu; özkaynak karlılığının %9 civarında gerçekleştiğini; bu haliyle TFF’nun son derece likit ve kredibilitesi yüksek bir mali yapıya sahip olduğu görülmektedir. 

 Bilançonun aktifinde yer alan Hazır değerlerin 19.3 milyon YTL’lık kısmı menkul değerlerden; 6,9 milyon YTL’lık bölümü ise bankalar ve kasadan oluşmaktadır. Aktifin %41’ini oluşturan ikinci büyük kalem olan Diğer Alacaklar’ın  %85’i naklen yayın gelirlerinden doğmuş alacaklara aittir.

Bilançonun pasifini oluşturan kalemler içinde ise Özkaynaklar’dan sonra %38’lik payla ikinci büyük kalem olan Diğer Borçlar’ın %72’sini Havuz Sisteminden Kulüplere Olan Borçlar oluşturmaktadır.

TFF’nun Eğitime, AR-GE’ye Ayırdığı Bütçe 

Federasyonun gider yapısı(bütçesi) içinde yer alan Eğitim Giderlerini analiz ettiğimizde;  TFF’nun bu konuya ne yazık ki gereken bütçeyi ayırmadığını görüyoruz. TFF 1 haziran 2004- 31 Mayıs 2005 bütçe dönemi içinde eğitime ayırdığı toplam kaynak miktarı, gelirlerinin sadece %2sine eşit durumda... 

Türk Futbolunun daha ileri noktalara taşınması ve kalitesinin arttırılarak, rekabetçi dengesinin yükseltilmesinde eğitim giderlerinin önemli bir role sahiptir. 

TFF’nun eğitim bütçesi aşağıda gösterilmekle birlikte; 2004’te eğitime ayrılan payın toplam 499.599 YTL olduğunu vurgulayalım. 2004-05 dönemi için bu gider kaleminin %144 arttırılarak, 1.227.500 YTL’ne yükseltilmesi öngörülmektedir. (en azından bu artış önemli bir gelişmedir.) Eğitim bütçesinde en önemli fonksiyona sahip kalemlerin başında AR-GE olması gerkirken; TFF’nun bu kaleme sadece %10’luk bir pay ayırdığını görüyoruz.  

Türk Futbol Pastasının Ve TFF’nun Bilanço Büyüklüğü

Federasyon’un bütçesinin büyümesine paralel olarak Türk futbol pastası da giderek büyümeye başlamıştır. Bu pastanın büyümesinde en büyük pay naklen yayın gelirlerinde yaşanılan büyümedir.  Gerçekten de bu dönem aralığında naklen yayın gelirlerinin gelişimine aşağıda değinilecektir. 

Türk futbol pastasının tahmini büyüklüğü yıllık 300 milyon dolara ulaşıyor. Bu pastanın oluşturulmasında en büyük katkı dört büyük kulüpten geliyor. Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor’un, gelirin dağılımında olduğu gibi, pastanın yaratılmasında da katkıları yüzde elliye yakın…Avrupa Futbol pazarının yıllık bazda ciro büyüklüğü, Deloitte&Touch’un düzenlediği rapora göre 12 milyar beşyüz milyon dolara ulaşıyor. Bu tutar sadece kulüplerin yarattıkları gelirlerin toplamı. Buna ek olarak yeni futbol ekonomisini ve futbolun yarattığı dışsal etkiyi de dikkate aldığımızda, bu rakam çok daha yüksek boyutlara ulaşıyor. Türk futbolunun Avrupa futbolundan aldığı pay bu anlamda %5’in altında.  

Bu konuya ilişkin Doğan ERDOĞAN’ın 6 Ağustos 2004 tarihli Referans Gazetesi’ndeki haber yorumu gerçekten ilginç. Doğan ERDOĞAN’ın tahmini olarak ortaya koyduğu rakamlara göre; Süper Lig’in Cirosu: 

• Televizyon yayın hakları: 139 milyon dolar,

• Süper Lig isim hakkı satışı:  20 milyon dolar,

• Tribün gelirleri : 75 milyon dolar,

• Sponsor gelirleri: 60 milyon dolar,

• Saha içi reklam pastası: 30 milyon dolar,

• Diğer gelirler: 96 milyon dolar olmak üzere

• toplam tutar 400 milyon dolara ulaşıyor.

Bu rakamları tam olarak saptamak mümkün olmamakla birlikte, bizim için endikatif bir özelliğe sahiptir. Türkiye Futbol Federasyonu’nun bu konuda kapsamlı bir çalışması da bildiğimiz kadarıyla mevcut değildir. Kurumun yıllık faaliyet raporlarında bile bu konulara ilişkin sadece yıllık yayın gelirleri ve bunların kulüplere dağıtımları ile bazı sponsorluk gelirleri bulunmaktadır.

Bugüne Kadar Yapılan Yayın İhaleleri

Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, ilk futbol ihalemiz 1994-95 sezonunda 7.2 milyon dolar bedelle, Cine5/ATV/ShowTV/Kanal D/TGRT  konsorsiyumuna verilmişti. Bir sonraki yıl ihalesini kazanan aynı grupta bu kez tek değişiklik, TGRT’nin yerini Star TV’nin almış olmasıydı. Bu ihalede yıllık yayın bedeli % 219’luk bir artışla 23 milyon dolara yükselmişti. 1996-97 yılında yapılan ihaleyi kazanan Cine5’le,  futbolsever ilk kez şifreli yayınla tanışmıştı. Bu şekilde Türk futbol yayın hayatında çoğu ilkin temellerinin atıldığı Cine 5 dönemi de başlamış oluyordu.  3 sezonu toplamda 140 Milyon dolara kiralayan Cine 5,  ne var ki daha sonraki yayın hakkını 2 yıllığına 120 milyon dolara Teleon’a kaptırmıştı. Yıllık bazda yaklaşık %10’a karşılık gelen bir artış bedeliyle, yayın hakkını satın alan Teleon’la, bir süre sonra futbolumuzun karabasana dönüşecek Uzan’lı yıllar da böylece başlamıştı. Başlangıçta her köşede satılan decoderlara hücum eden futbolsever, bir süre sonra parasını peşin ödediği decoderlarını alamayınca yürüyüşler düzenlemişti. Teleon daha sonra  ödemelerini aksatmaya başlayınca, TFF.’nu Teleon’un teminat mektubunu nakde çevirerek, kulüplerin paylarını ödemiş ve arkasından yeni bir ihale açmıştı. Bu açılan yeni ihaleyle birlikte, Türk Futbolunda Digitürk dönemi de başlamış oluyordu. 2001-04 dönemine ilişkin yapılan ihale, bir önceki ihale bedeline göre %288’lik bir artışla 465 milyon dolara Digitürk’te kalırken; ihale bedelinin yıllığı 155 Milyon dolara gelmişti. Bir önceki ihale bedeline göre yıllık artış oranı %158’e demek olan bu ihaleden üç buçuk yıl sonunda 106 milyon dolar zarar ettiğini beyan eden Digitürk, 15 Temmuz 2004’te yapılan son ihaleyi de TRT işbirliğiyle birlikte, yıllığı 94 milyon dolara kazandı. 

                      Yıllar İtibariyle Yayın İhaleleri ve Kazanan Kuruluşlar

(*): Yıllık 94,4 milyon USD üzerinden 4 yıllık tutar olarak hesaplanmıştır.

Kaynak: Tuğrul AKŞAR, Endüstriyel Futbol, sh., 47-48

III- UEFA, FIFA ve TFF’NUN GELİR VE GİDERLERİ İLE BİLANÇOLARININ ANALİTİK KARŞILAŞTIRILMASI

Türkiye Futbol Federasyonu’nun gelir- gider ve bilanço büyüklüklerini, bilanço büyüklükleri milyar Euro’ya ulaşan  UEFA ve FIFA gibi dünya futboluna yön veren ve denetleyen, iki dev kuruluşla karşılaştırmak belki başlangıçta okuyucu için anlamlı gelmeyebilir. Ancak bizim buradaki amacımız, futbolumuza yön veren TFF’nun parasal büyüklüklerinin Dünya Futbol büyüklüklerinin neresinde olduğunu görebilmek veya en azından futbolseverlere bir bakış açısı vermek bakımından analitik karşılaştırması yapılmıştır. (Analizimize konu finansal veriler, UEFA Financial Report 2003/04 and Budget 2005/06; FIFA 2004 Financial Report  ve TFF 2004 Faaliyet Raporu’ndan alınmıştır. UEFA ve FIFA’nın bilanço ve gelirleri CHF (İsviçre Frangı üzerinden olduğu için (Euro/CHF)=1.57 oranı üzerinden Euro’ya çevrilmiştir.) 

UEFA, FIFA ve TFF’nun toplam gelirleri ve giderleri ile Bilanço değerlerine ilişkin bazı veriler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Bilanço büyüklüklerine baktığımızda; UEFA’nın 1.013.388.000 milyon Euro’luk bir büyüklükle FIFA’nın önünde yer aldığı görülmektedir. FIFA’nın bilanço büyüklüğü, yani aktifleri toplamı ise neredeyse UEFA’nın yarısı kadar (%58 daha küçük) 640.1 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem itibariyle TFF’nun bilanço büyüklüğü 38.9 Milyon olmuştur.

Bilançonun finansmanına baktığımızda UEFA varlıklarının %18.5’unu özkaynaklarıyla finanse ederken; FIFA’ da bu oran %21.38; TFF’nda ise %59’dur.  Bilanço içinde tüm federasyonların likit bir yapıda oldukları görülüyor. Her üç federasyon da sahip oldukları dönen varlıkları ile kısa vadeli yükümlülüklerini çok rahat bir şekilde yerine getirebilecek konumdadırlar.  

Her üç federasyon da ticari etkinliklerini, kendi yarattıkları nakitlerle fonlar durumdadırlar. UEFA ticari faaliyetlerinden yıllık 354.9 milyon Euro nakit fazlası yaratabilirken; FIFA aynı dönemde 191.7 milyon Euro; TFF da 11,6 milyon Euro nakit yaratabilmişlerdir.

UEFA, FIFA ve TFF’nun  gelirlerine bakıldığında; UEFA’nın toplam 1.2 milyar Euro’luk bir gelirle FIF’dan 725,9 milyon Euro daha fazla gelir elde ettiği görülmektedir. Buna göre UEFA’nın gelirleri FIFA’dan %152.6 daha fazla gerçekleşmiştir. TFF’nun toplam brüt gelirleri ise 32.4 milyon Euro’ya ulaşmış durumdadır.  Her üç federasyonun da toplam gelirleri içindeki en önemli kalemi naklen yayın Gelirlerinin oluşturduğu aşağıdaki grafikten görülmektedir. Naklen yayın gelirlerini takip eden ikinci önemli gelir kalemi olarak ta karşımıza Ticari Ürün ve İsim hakkı Satışından elde olunan gelirler çıkmaktadır.

Gelirlerin dağılımını Federasyon bazında incelersek;

En fazla brüt satış geliri elde eden UEFA’nın toplam gelirlerinin dağılımı içinde en önemli gelir kalemi olarak, yukarıda da değindiğimiz gibi %78’lik pay ve  942.1 milyon Euro’luk tutarla naklen yayın gelirlerini  görüyoruz.  Naklen yayın veya TV yayın gelirlerinden sonra toplam gelir içinde en fazla payı alan ikinci gelir kalemi ise %19’luk pay ve 224 milyon Euro’luk tutarla Ticari Ürün/isim Hakkı Satış Gelirleri olmaktadır. Diğer gelir kalemleri toplam büyüklük içinde ihmal edilebilir düzeydedir.

FIFA’nın gelirlerinin bileşiminin verildiği aşağıdaki grafiği incelediğimizde ise; UEFA’da olduğu gibi FIFA gelirleri içinde de en önemli gelir kaleminin  % 55’lik payı ve 261.6 Milyon Euro’luk tutarıyla TV Yayın Gelirleri olduğu görülmektedir. TV yayın gelirlerini izleyen ikinci önemli gelir kalemi olarak ta karşımıza %23’lük pay ve 109.5 Milyon Euroluk tutarla Ticari Ürün/İsim Hakkı Satışından elde olunan gelirler çıkmaktadır. Diğer futbol gelirlerinin toplam içindeki payı %9 civarında gerçekleşirken; futbol dışı gelirlerin  payı ise toplamda %13 dolayında olmuştur.

Türkiye Futbol Federasyonu’nun gelirlerinin dağılımına da bir göz attığımızda;  

Toplam gelir içinde en önemli gelir kalemini UEFA ve FIFA’da olduğu gibi %30’luk payı ve 10.9 milyon Euroluk yıllık gelirle TV Yayın gelirleri oluşturmaktadır. TFF’nun gelirleri UEFA ve FIFA’ya göre daha dengeli bir dağılım göstermektedir.  Bu dağılım içinde ikinci önemli payı alan gelir kalemi ise %27’lik payı ile Ticari Ürün/isim hakkı Satış gelirleridir. TFF’nun gelirlerinin dağılımında futbol dışı gelirlerin payının % 15 olduğu görülmektedir. Bu konudaki gelişim FIFA ve UEFA’nın gelirlerinin bileşiminden daha farklı bir dağılım yapısı sergilemektedir. UEFA’da futbol dışı gelirlerin payı %3 civarındayken; FIFA’da bu oran %5 düzeylerindedir

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş