Tuğrul Akşar- 6 Temmuz 2022 Cumhuriyetimizin yüzüncü yılına gireceğimiz 2023’te Süper Lig’in profesyonel tarihi de altmış dört seneye ulaşmış olacak. 

 Yarım asrı aşan varlığıyla profesyonel futbolun 1959’dan bu yana ekonomik, finansal, yönetsel ve sportif olarak ne gelişim sağladığı bu yazınının konusunu oluşturuyor.

Bu yazımızda öncelikle Türk futbolunun temel problemini saptayacağız. Bu sorunun çözümüne yönelik önerilerimizi ve düşüncelerimizi ise bir başka makalemizde sizlerle paylaşacağım.

Futbol Gelirlerimiz On İki kat Arttı!

Futbolumuzdaki parasal büyüme özellikle son yirmibeş yılda önemli bir artış kaydetti. Tablo 1’den de görülebileceği üzere Türk futbol gelirleri 1996-2021 arası % 1209, yani 12 kat arttı. 1996’da 275 milyon TL civarında olan futbol gelirleri geçen yirmibeş yıllık süreçte 3.6 Milyar TL’na ulaştı Bu tutar pandemi öncesi 4 Milyar 763 milyon TL’na kadar yükselmişti.

Yukarıdaki tabloya göre değerlendirme yapacak olursak, Türk futbolu son yirmibeş yılda ortalama % 48,36 büyüdü. Parasal genişlemenin bu denli hızla artış kaydetmesinde özellikle naklen yayın gelirlerindeki artışın çok önemli rolü bulunuyor. Bu süreçte naklen yayın gelirlerindeki artış, futbol gelirlerini hızla yukarı itti. Öyle ki, 2010-11 sezonunda yıllık naklen yayın gelirleri yabancı para bazında 321 milyon Dolar’a kadar yükseldi. 2017-2018 sezonunda ise tv yayın gelirleri yıllık 500 milyon dolar düzeyine ulaştı.

Özetle, Süper Lig’in ana yakıtını bu dönemde naklen yayın gelirleri oluşturdu. TV yayın gelirlerinde yaşanılan önemli artışlar, futbolun diğer kaynaklarını da harekete geçirdi ve ticari gelirlerde, özellikle de sponsorluk gelirlerinde önemli artışlar yaşandı.

1996-2021 arası Avrupa futbol gelirleri de büyümeye devam etti. Bu tarihsel dönemde Avrupa futbol gelirleri 33,6 kat artarken, Türk futbol gelirleri ise 12 katlık bir artış gösterdi. Avrupa futbol gelirlerindeki bu artışın temel kaynağını ise, merkez liglerin gelirlerindeki büyüme sağladı. Bu süreçte Türk futbol gelirlerinin büyüme hızı her ne kadar Avrupa futbolunun gerisinde kalmış olsa da, Süper Lig yarı çevre ligler içerisinde en fazla gelir artışı sağlayan liglerden birisi oldu. Bu dönemde çevre liglerin gelirlerinde % 965’lik (9,65 kat) bir artış gerçekleşti.[1]

Tablo: 2 bize Süper Lig’in çevre ve yarı çevre ligler içinde gelir bakımından nerede olduğunu gösteriyor. Süper lig 2019-20 verilerine göre Süper Lig yaklaşık 670 Milyon Euro’luk geliriyle Rus Ligi’nin hemen arkasında bir büyüklüğe sahip görünüyor. Süper Lig’in 2019-20 itibariyle gelirlerinin % 52’lik bölümü naklen yayın gelirlerinden; 204 Milyon Euro’ya ulaşan sponsorluk gelirleri de futbol gelirlerimizin % 30’luk kısmını oluşturuyor.[2]

Kulüp başına ortalama gelirlerde ise Süper lig 37 milyon Euro’luk gelirle ikinci sırada yer alıyor.

Süper Lig sahip olduğu geliriyle Avrupa’nın merkez liglerinden sonra gelen önemli liglerinden birisi konumunda. Yıllar itibariyle de futbol gelirlerimiz düzenli bir şekilde artmaya devam etti. Ancak,  gelirlerde yaşanılan bu artış Türk futboluna sportif başarı (gönenç) getirdi mi diye soracak olursanız. Onu da aşağıdaki tabloyu irdeleyerek yanıt vermeye çalışalım. 

Parasal Büyüme Futbolumuza Refah Getirdi mi?

Futbolumuzdaki parasallaşma özellikle 2000’lerin başından itibaren hızlandığı için biz son yirmiiki yıllık süreci dikkate alarak bir sportif performans karşılaştırması yapalım.

Türk futbolunda parasal büyümenin başladığı bu dönemde UEFA ve FIFA sıralamasında gerek kulüp futbolunda, gerekse milli takım futbolunda ortaya koyduğumuz performans, parasal gelişim başarısının çok gerisinde kalmış durumda.

2000’de UEFA’da 7.sıraya; 2002’de FIFA’da 8.sıraya kadar çıkma başarısı gösteren Türk futbolu 2022 Temmuz itibariyle UEFA’da 20. Sıraya, FIFA’da da 40.sıraya gerilemiş durumda.

Kısacası, 2000-22 arası Türk futbolunda parasal büyüme ne yazık ki, ülke futboluna sportif refah getirmemiştir. Bugünkü sportif performansımız 20002 yılının gerisine düşmüş vaziyette. Yani sportif başarıda Türk futbolu 22 yıl geriye gitmiş durumda.

Parasal Gelir Arttı, Borçlar da!

1996-2022 arası Türk futbolundaki parasal genişleme yaşanmasına karşın, sportif performansta futbolumuzun geriye gittiğini gördük.

Tablo 4 bize Türk futbolunda mali başarı ile sportif performans arasında ters yönlü bir gelişim olduğunu gösteriyor. Son yirmi iki yılda parasal büyüme hızlanır ve artarken, buna karşın sportif performans düşmüştür. Bu tarihsel dönemde sportif performans hiçbir zaman mali büyümenin üzerine çıkamamıştır. Özellikle son beş sezonda ise bu iki performans kriteri arasındaki fark daha da açılmıştır.

Türk futbolu 2000-2022 arasında ekonomik ve finansal potansiyelini, sportif başarı dinamiğine dönüştüremediği için kulüplerimiz hızla finansal bataklığa sürüklenmiştir.

Öz ifadeyle, para Türk futboluna mutluluk ve başarı getirmemiş, aksine sorunlarını artırmıştır. Parasal başarıyı sportif başarıya dönüştüremeyen Türk futbolu zamanla finansal krize girmiştir. Oysa beklenen, parasal büyümenin sportif refah seviyesini de artırması, Türk futbolunu kalkındırmasıydı. Daha doğrusu olması gereken buydu ama olmadı.

Sonuç itibariyle, futbolumuzu nitelik ve nicelik olarak ileri taşıyamayan büyüme, Türk futbolunu kalkındıramamış; onun ekonomik, finansal ve sportif başarıya ulaşmasını sağlayamamıştır. Büyüme sürecini sürdürülebilir bir niteliğe dönüştüremeyen Türk futbolu kalite ve rekabette kulvarındaki futbol ülkelerinin gerisinde kalmıştır.

Sportif başarısızlık, zamanla rekabet gücümüzü daraltmış finansal yetersizliğe neden olmuştur. Rekabetlerini devam ettirmek isteyen kulüplerimizin giderleri, gelirlerinden daha hızlı ve daha fazla artış kaydetmiştir. Gelirleri giderlerini karşılayamayan kulüpler aradaki parasal açıklarını kapatabilmek için yoğun borçlanmaya yönelmişlerdir. Bunun sonucunda kulüplerin finansal dengeleri kaybolmuş, borçlanma çığ gibi artmış, zararlar telafi edilemeyecek bir düzeye gelmiştir.

Bunun nedenleri üzerinde ayrı bir yazıda üzerinde detaylı olarak duracağız.

Futbolumuzun Borçları Çığ Gibi Büyüdü!

Futbolumuzun gelirleri ile borçlarının 1996-2022 arası gelişimini aşağıdaki tablo ile sizinle paylaşıyoruz.

1996’da 275 milyon TL gelir ve 185 Milyon TL borca sahip Süper Lig’de gelir borç pozisyonu ilerleyen yıllarda giderek bozulmuş ve borçlarımız gelirlerimizin üzerine çıkmıştır.

2022’ye geldiğimizde ise bu tarihsel sürecin sonunda Türk futbolunun borçları % 9765 (yaklaşık 98 kat) artarken, gelirleri ise % 1727’lik (17 kat) bir artış kaydetmiştir. 

2022’de kulüplerimizin toplam borçları 18 Milyar 250 Milyon TL’na ulaşırken, toplam kulüp gelirleri ise 4 Milyar 763 Milyon TL olarak gerçekleşti. 2022’de gelirlerimiz daha da düşerek 3 Milyar 600 Milyon TL’na geriledi.

2000’de Gelir/Borç oranımız 1,48 iken, bu oran 2022’de 0,19’a geriledi. Yani bu dönemde borçlarımız gelirlerimizin üzerine çıktı ve yönetilemez bir noktaya ulaştı. Öyle ki, 2022 itibariyle toplam borçlar, gelirlerimizin 5,1 katına ulaştı. Bunun kaçınılmaz sonucu ise kulüp zararlarının artması oldu. Nitekim, 2022 itibariyle kulüplerin birikimli zararları gelirlerinin üzerinde bir tutara, 7 Milyar TL’na ulaştı.

Çarpıcı olması bakımından paylaşmak isterim. Süper Lig’de en fazla şampiyonluk kazanan dört kulübün 28 Şubat 2022 itibariyle gelirleri 2.9 Milyar TL olarak gerçekleşirken, borçları 12.5 Milyar TL’na, birikimli zararları da 6.2 Milyar TL’na ulaştı. Bu finansal olumsuzluk kulüplerin özkaynaklarını yitirmelerini de beraberinde getirirken, dört kulübün güncel özkaynak açıkları 5.1 Milyar TL’na yükseldi.

Her ne kadar bu süreçte kulüp futbolunda 2000’de bir UEFA Kupası ve bir Süper Kupa kazanmamıza; Milli takımlar futbolunda ise 2002 Dünya Kupası’nda bir üçüncülük, 2008 Eurocup’ta da bir yarı final oynamamıza karşın, ne kulüpler bazında ne de milli takımlar nezdinde bu performansı kalıcı kılamadık. Bu başarıları izleyen yıllarda ise Türk futbolu sportif performansta serbest düşmeye devam ediyor.

Sonuç

Türk futbolunun bugün önünde duran en temel sorun: önemli bir parasal gelir yaratma gücü ve potansiyeline sahipken, bu dinamiği sportif performansa dönüştürecek şekilde harekete geçirememesidir. Sahip olduğu potansiyelini başarıya çeviremeyen futbolumuzun süreç sonunda geldiği nokta finansal başarısızlık ve sportif yetersizliktir. Ekonomik, finansal ve sportif kaynaklarını etkin ve verimli kullanmayan Türk futbolu bu süreçte uluslararası rekabette rakiplerinin gerisine düşmüştür.

Sportif başarısızlık aynı zamanda futbolumuzun finansal yetersizliğini de besler niteliktedir. Gerçekleşmeyen sportif başarı, rekabetin de zorlamasıyla daha fazla ekonomik gelire ve finansal kaynağa gereksinim duyar hale gelmiştir.

Mevcut futbol yapılanmamız ne futbol kalitesi, ne izlenilirlik, ne de rekabet açısından Türk futbolunu hak ettiği yere taşıyamıyor. Bu süreçte Türk futbol yapılanmasının yönetsel yetersizliği ve buna bağlı kötü yönetim futbolda finansal ve sportif başarısızlığın da esas kaynağı olmuştur. Mevcut statüko sadece günü kurtaran çözümlerle yol almaya çalıştığından yapısal sorunlara kalıcı ve başarı getirecek çözümler getiremiyor.

Finansal yeterliğe, sağlıklı ve sürdürülebilir bir mali yapıya sahip olmayan futbol yapılanmamızda kulüpler borç sarmalına girmiş; kulüpler ve milli takımlar bazında uluslararası rekabet gücümüz düşmüştür. Türk futbolunun uluslararası başarı derecesini gösteren UEFA sıralamasında Temmuz 2022 itibariyle 20. sıraya; FIFA sıralamasında da 40.sıraya gerilemiş bulunuyoruz. Bu düşüşün sonucu kulüp futbolunda bir numaralı organizasyon olan Şampiyonlar Ligi’ne doğrudan takım gönderemiyoruz; milli takım olarak ta Uluslar Ligi’nde C kategorisinde rekabet gücü sınırlı milli takımlarla maçlar yapmak durumunda kalıyoruz.

Son altmış üç yılda Türk futbolunun geldiği ya da getirildiği nokta maalesef budur!.. {jcomments on} 

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş