Tuğrul AKŞAR- 16 Aralık 2022 Katar’da düzenlenen 2022 dünya kupası 18 Aralık Pazar Arjantin ile Fransa arasında oynanacak final sonrası sahibini bulacak. 

 Katar’da düzenlenen bu organizasyon sosyal, ekonomik, politik ve sportif olarak çok eleştiri aldı, almaya da devam ediyor.

Bu yazımızda güzel oyun futbol ile ekonomi arasındaki ilişkiyi ele alacağız.

Yeryüzünde en çok ilgi gören ve sevilen spor dalı futbol. Bu popülarite onu devasa bir endüstriye dönüştürmüş durumda. Bu kadar çok sevilen oyunun küresel en büyük organizasyonu da şüphesiz ki dünya kupası. Bu bağlamda dünya kupasına ev sahipliği yapmanın ekonomik olarak ne kadar rasyonel olduğunu analiz edeceğiz. Bu amaçla yazımızın ilk bölümünde ev sahibi bir ülke neden bir dünya kupasını düzenlemek ister? Bu soruya yanıt bulamaya çalışacağız. İkinci bölümde ise ev sahibi ülke için bu organizasyonun ekonomik olarak rasyonelliğini sorgulayacağız.

Dünya Kupası Sadece Bir Sportif Organizasyon Değil

Günümüzde böylesi bir organizasyonu sadece bir sportif etkinlik olarak değerlendirmek mümkün değil. Turnuvanın düzenlenmesinden bitimine kadar ki süreçte, FIFA’dan başlayıp ev sahibi ülkeye kadar devam eden tüm parasal akımlar çok ciddi bir ekonomik büyüklük yaratıyor. Turnuvanın oynanacağı stadyumların inşasından, bilet ve ürün satışlarına; kurumsal sponsorluklardan, televizyon yayınlarına; takımlara dağıtılacak parasal ödüllerden turizme kadar ve daha bir çok alanda muazzam miktarda bir para dönüyor.

Ev sahibi ülkeler bu organizasyon için başta stat inşaatları olmak üzere altyapı geliştirmeye, barınmaya, güvenliğe ve daha bir çok alanda önemli harcamalar gerçekleştiriyorlar. Ev sahibi ülkenin yaptığı giderler milyarlarca dolar seviyesine ulaşıyor.

Burada kritik soru şu: Ev sahibi ülkelerin bu organizasyon için gerçekleştirdikleri milyarlarca dolar tutarındaki harcamaların karşılığı, bu organizasyondan bekledikleri ekonomik, mali, sportif ve sosyal faydaya ulaşabiliyorlar mı? Ya da bir başka ifadeyle ev sahibi ülkelerin toplam bir ay süren bu etkinlik için yaptıkları milyarlarca doların geri dönüşü mümkün mü? Bu kadar harcamaya değer mi?

İşte bu makalemizde bu soruya yanıt bulmaya çalışacağız.

Bir Ülke Dünya Kupası’nı Neden Düzenlemek İster?

Dünya kupasını milyarlarca insan izliyor. Katar 2022’yi yaklaşık beş milyar insanın izlemesi bekleniyor.[1] Televizyon internet ve teknoloji işbirliğiyle statlardaki maçlar canlı ve eş zamanlı olarak dünyanın dörtbir tarafında dijital platformlar aracılığıyla yayınlanıyor.

Dolayısıyla, bu etkinlik sayesinde yeryüzünde beş milyar insan bu turnuvanın gerçekleştiği ülke hakkında bilgi sahibi oluyor. Ev sahibi ülkeler bu organizasyondan sadece turizm geliri öncelikli bir beklenti içinde değiller. Çok doğal olarak bu organizasyonun dolaylı ve doğrudan gelirlerinin yansıyacağı turizm sektörü, bu etkinlik nedeniyle önemli sayılabilecek bir gelire ulaşacaktır. Ancak, bir ay sürecek turnuvada bir milyondan fazla denizaşırı turistin gelecek olması, mevcut otel, restaurant ve bunla ilişkili diğer alanlarda katlanılacak maliyetler, kısa vadede elde edilen gelirlerden çok daha fazla olacağı için ev sahibi ülke bütçesine önemli finansal yükler getiriyor. Turizmde birden kapasitenin üzerine çıkılması, ilave kapasite artışını gerektirir ki; bu da, ekstra maliyet anlamına gelir.

Dünya kupası organizasyonlarını düzenleyen ülkelerin genel olarak beklentilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

 A-  Politik Nedenler

 1.     Büyük bir organizasyona sahiplik yapmanın uluslararası alanda yaratacağı sempati ve saygıya ulaşmak,

 2.     Uluslararası alanda ülke saygınlığını gölgeleyen olumsuz algıları ortadan kaldırmak,

 3.     Bu organizasyon sayesinde ülke içinde “yumuşak gücü” harekete geçirmek,

 B-   Ekonomik ve Mali Nedenler

1.     Ülkenin turistlere, aynı zamanda yatırımcılara ve daha geniş uluslararası topluluğa açık olduğunun sinyalini vermek suretiyle yabancı sermaye yatırımlarını çekmek,

2.     Orta ve uzun vadede turizm gelirlerini artırmak,

 3.     Turnuvanın yaratacağı ekonomik aktiviteyi ekonomik büyüme için bir katalizör olarak kullanmak,

 4.     Sportif başarı ve ev sahipliği ile ülke futbolunun lig ve marka değerini artırmak,

 5.     Sportif başarıyı artırarak, bu etkinlik kaynaklı finansal getiriyi maksimize etmek.

6.     Sportif alt tapının turnuva aracılığıyla daha da geliştirilerek yurtdışı futbol takımlarının off sezonlarda, ülkeye gelmelerini sağlamak ve bu sayede futbol turizminin gelişimine katkıda bulunmak.

 C-  Sosyal ve Kültürel Nedenler

1.     Turnuva nedeniyle kültürel aktiviteler aracılığıyla ülke kültürünün tanıtımına katkıda bulunmak,

 2.     Dış politika ve kültürel alanda ülke saygınlığını artırmak,

 3.     Sosyal ve kültürel alanda etkin uluslararası örgütlerle işbirliği yaparak, ülkeye daha fazla turistin gelişini sağlamak,

 4.     Ülke içinde spor-kongre turizmine katkı sağlayabilmek,

 5.     Ülke saygınlığının artırılması suretiyle bazı sosyal ve kültürel alanlarda uluslararası nüfuz alanını genişletmek vb.

 D-  Sportif Nedenler

1.     Ev sahibi olmanın avantajını sportif başarıya dönüştürmek,

 2.     Sportif alanda çekim merkezi olmak,

 3.     Turnuva aracılığıyla yeni stat ve spor komplekslerine yatırım yapmak,

4.     Ülke futbolunun marka değerini yükseltmek,

Ülke Tanıtımına Ne katkı Sağlar?

Dünya kupasının ülke tanıtımına katkısını iki boyutta inceleyebiliriz. Bu katkılar negatif veya pozitif olabilir. Ülke tanıtımı açısından bakıldığında; dünya kupası sürecinde ev sahibi lehine oluşacak sempati organizatör ülkenin uluslararası alanda saygınlığını artırabileceği gibi, bunun tersi de gerçekleşebilir. Örneğin insan hakları, o ülkenin izlemiş olduğu dış politikalar, uluslararası arenadaki olumsuz algı gibi daha bir çok sosyal ve politik nedenler turnuva boyunca sürekli gündemde olacağı için dünya kupası ev sahibi ülkeye sempati yerine antipati de oluşturabilir. Bu kapsamda Katar’ın sicilinin çok da temiz olmadığı göz önüne alındığında, bu organizasyonun net olarak Katar’a olumlu bir katkı sağlamadığı da ileri sürülebilir. Nitekim tam da bu anlamda, turnuva devam ederken, patlayan Katargate skandalı bu tezimizi destekler niteliktedir. Anımsanacağı üzere, Belçika’da yayımlanan Le Soir gazetesi, Avrupa parlamentosu başkan yardımcısı Eva Kalli’nin erkek arkadaşı ve yardımcısı olan Francesco Giorgi’nin "Katar ve Fas tarafından Avrupa Parlamentosu kararlarına müdahale etmek için kullanılan bir örgütün parçası olduğunu ortaya çıkartmış ve Giorgi, Katarlı ve Faslı yetkililerden rüşvet aldığını kabul etmişti. Açılan soruşturma sonrası Eva Kalli görevinden istifa ederken, erkek arkadaşı ise tutuklanmıştı.[2]

Kupanın Ortaya Çıkarttığı Negatif Dışsallıklar

Normal koşullar altında genel olarak bu organizasyon ev sahibi ülkeye küresel anlamda olumlu tanıtım sağlar. Bu ülkenin diğer uluslarla daha iyi ilişkiler kurmasına olanak ve ortam hazırlar. Bununla beraber, dünya kupası sırasında tüm gözler ev sahibi ülke üzerinde olacağı için, Katar örneğinde olduğu gibi organizatör ülkeye ilişkin ortaya çıkabilecek bir olumsuzluk, bu kez dünya kupasının pozitif etkisini olumsuza çevirebilir.

Dünya kupasının yaratacağı dışsal ekonominin de yine olumlu ve olumsuz yönleri süreç içinde ev sahibi ekonomisini etkileyecektir. Turnuva dönemince yaratılan ekonomik faydalar kendisini pozitif ve negatif dışsallıklar olarak somutlar.

Geçmiş örneklerinden de görülebileceği üzere dünya kupalarında bazı negatif dışsallıklar da ortaya çıkmaktadır. Örneğin 2014 Brezilya Dünya Kupası’nda ortaya çıkan toplumsal gösterilerin giderek yaygınlaşması Brezilya ekonomisini olumsuz etkilemişti. Brezilya’da düzenlenen Dünya Kupası maçlarının Avrupa’da gündüze karşılık gelmesi sonucu, iş saatlerinde yoğun maç izlenmesi önemli verim kaybına yol açmıştı. Yine Londra’da düzenlenen olimpiyatlar nedeniyle ülkeye gelen turist sayısının fazlalığı, ülkeye gelen paralı turist sayısının azalmasına yol açmış, hatta yaşanılan izdihamların da etkisiyle bazı müzeler turnuva boyunca kapılarını ziyaretçilerine kapamışlardı. 2018 Rusya dünya kupasında ise Rus ekonomisinin, bazı büyük işletmeleri ve fabrikalarının da tam veya kısmi geçici kapatılması ve yoğun maç izleme nedenleriyle, turnuva boyunca Rus ekonomisinde üretim ve verim kaybının oluşmasına yol açmıştı.[3] 

Turnuva nedeniyle ülkeye gelecek çok sayıda turist, normal koşullarda bu ülkeye ziyaret edecek ve daha fazla para harcayacak turist ziyaretinin önünü kesebilir. Çok yüksek ve sıkı güvenlikle bile çok sayıda kişinin geleceği düşünüldüğünde, %100 güvenlik sağlamak olanaksız olabilir. Milyonlarca insanın seyahat yapacağı düşünüldüğünde, toplum sağlığı da önemli bir riske maruz kalabilmektedir.{jcomments on}

 [1] https://en.as.com/soccer/2022-world-cup-projected-to-be-watched-by-5-billion-n/

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş