Bu paydaşlardan birisi olan kamu sektörü de büyüyen futbol ekonomisinin ortakları arasında yer almıştır.  

Kamu sektörü genel olarak devletler ve kamunun kontrolünde olan ya da kamusal olarak finanse edilen kurum ve kuruluşlar ile kamusal programlar, mallar veya hizmetler sunan diğer kurumlardan oluşmaktadır[3].

Türkiye’de kamu sektörü için istatistik, denetim gibi alanlarda çeşitli sınıflandırmalar mevcuttur. Bu sınıflandırmalar çerçevesinde kamu sektöründeki en geniş halkayı; merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları, sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak kamu payı olan ilgili mevzuatına uygun kurulmuş anonim ortaklıkları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile bunlara bağlı, bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler oluşturmaktadır.

Bu kapsam doğrultusunda çalışmada öncelikli olarak Türkiye’de kamu sektörü içerisinde yer alan kurum ve kuruluşlar incelenmiştir. Daha sonra bu kurum ve kuruluşların yaptığı katkılar maddi ve ayni olarak sağlananlar ile vergi, sosyal güvenlik ve benzeri konulara ilişkin olarak yapılan mevzuatsal düzenlemeler şeklinde ayrıştırılmıştır. Yapılan sınıflandırmaya göre de kamu sektörünün 2017-2018 sezonunda Süper Lig, 1.Lig, 2.Lig ve 3.Lig’de mücadele eden profesyonel futbol kulüpleri, milli takımlar ve Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) gibi futbol örgütlenmelerine sağladığı katkılar neticesinde futbol ekonomisindeki payı analiz edilmiştir.

Kamu sektörü kapsamında değerlendirilen kurum ve kuruluşların profesyonel futbola 2017-2018 sezonunda sağladığı maddi katkılar; sponsorluklar, bağışlar, yönetimsel sahiplik ilişkisinden kaynaklanan destekler ve bahis oyunlarındaki isim hakları gibi doğrudan yapılan nakit girişleri ile çeşitli ticari alanların işletme hakkı devirleri, hisse alımları gibi dolaylı yollarla sağlananlardan oluşmaktadır.

UEFA tarafından uygulamaya konulan Finansal Fair-Play ölçütleri ile birlikte karşılıksız şekilde kulüplere nakit girişi yapılmasının önüne geçildiği için sponsorlukların önemi bir kat daha artmıştır. Türkiye’deki futbol sponsorluklarını sportif ekipman, kulüp, tesis, organizasyon isim hakkı ve diğerleri şeklinde 3 ana başlık altında incelemek mümkündür.

TFF Sportif Ekipman Talimatına[4] göre formaların ön yüz, sağ ve sol kol ile arka yüz üst kısmına, şortların sağ ön yüzüne ve çoraplara reklam alınabilmektedir.

Futbol kulüpleri tüzüklerindeki ilgili hükümlere göre kulüp isimlerinin ve başta stadyumlar (tribün isimleri dahil) olmak üzere tesis isimlerinin önünde veya arkasında sponsor isimlerini taşıyabilmektedirler. Ayrıca, TFF tarafından organize edilen lig ve kupaların isim hakları için de sponsorluk anlaşmaları yapılabilmektedir.

Bunların dışında da bazı alanlar için sağlanan tedarik hizmetleri karşılığında da barter sponsorluk sözleşmeleri imzalanabilmektedir.

Bu çerçevede, kamu sektörü içerisinde yer alan kuruluşlar 2017-2018 sezonunda profesyonel liglerde mücadele eden 126 kulüpten 96’sına sportif ekipman sponsoru olarak 121 milyon TL[5] tutarında destek olmuştur. Bu kulüplerden bazılarının kamu sektöründen birden fazla kuruluş ile sponsorluk sözleşmesine sahip olduğunu da vurgulamak gerekmektedir. Özellikle alt liglerdeki sportif ekipman sponsorluklarında kamu kurumlarının hakimiyet oranı yaklaşık % 80 düzeyindedir.

Ayrıca, hem Süper Lig, 1.Lig ve Türkiye Kupası’nın isim hakları kamu sektörü içerisinde yer alan kuruluşlar tarafından satın alınmış hem de TFF’nin ve futbol milli takımlarının kamu sektöründeki bazı kuruluşlarla sponsorluk anlaşmaları mevcuttur.

Diğer taraftan futbolda kamu sektörünün başat aktörü olan Süper Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından “İddia Bülteni İsim Hakkı” kapsamında yaptığı ödemelerde kulüpler için önemli gelir kaynaklarındandır. Süper Toto Teşkilat Başkanlığı’nın açıklamalarına göre[6] geçtiğimiz sezon kulüplere İddaa programında yer almaları karşılığında kurum tarafından 246,4 milyon TL ödeme yapılmıştır.

Geçtiğimiz sezon Süper Lig, 1.Lig, 2.Lig ve 3.Lig’de mücadele eden futbol kulüplerinden 24’ü mahalli idare veya bağlı kuruluşlarının ismini taşımaktadır. Bunların dışında doğrudan bir kamu kuruluşu ismini taşımamakla birlikte idari ve mali anlamda çeşitli ilişkilerin kurulduğu kulüp sayısı ise 3’dür. Bu verilere göre 126 profesyonel futbol kulübünden 27’sinin bütçesinde yaklaşık 45 milyon TL’lik kamu kaynağı kullanılmıştır.

Yapılan araştırmada mahalli idarelerin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, kamu kurumlarının ortak oldukları işletme ve şirketlerin; bağış yaparak, kulüplerin sezonluk kombine kartları ve locaları ile forma, takvim gibi lisanslı ürünlerinden toplu alım yaparak, deplasman masraflarını karşılayarak veya kulüp şirketinden hisse satın alarak futbol kulüplerine destek oldukları görülmüştür.

Doğrudan sağlanan maddi katkıların yanı sıra özellikle mahalli idareler, belediye meclisi kararları çerçevesinde otopark, akaryakıt istasyonu, hafriyat tesisi, çay bahçesi, büfe, açık hava reklam alanları gibi ticari mahiyetteki yerlerin işletme hakkını şehirlerindeki profesyonel futbol kulüplerine devrederek kulüplere kalıcı gelir imkânı vermektedir.

Yukarıda sıralanan bilgiler çerçevesinde yapılan araştırmaya göre kamu sektöründeki kurum ve kuruluşların 2017-2018 sezonunda profesyonel futbola olan maddi katkısının yaklaşık 650 milyon TL olduğu tespit edilmiştir.

646,9 milyon TL’lik katkı pastasının yüzde %81’i sponsorluklardan ve İddia bülteni isim hakkı gelirlerinden oluşmaktadır. Bu ikiliyi işletme hakkı gelirleri ve sahiplik ilişkisi kaynaklı destekler izlemektedir.

TFF’nin 1 Haziran 2017-31 Mayıs 2018 dönemi bütçesinin yaklaşık 669 milyon TL olduğu düşünülürse kamu sektörü kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, 2017-2018 sezonunda “TFF’nin yaklaşık 1 yıllık bütçesi” kadar profesyonele futbola kaynak aktarmışlardır.

TFF Başkanı tarafından Mayıs 2018’de yapılan açıklamada[7] Türkiye’deki futbolun ekonomik büyüklüğünün 700 milyon Avro (yaklaşık 3,8 milyar TL) olduğu dile getirilmiştir. 2017-2018 sezonundaki 3,8 milyar TL’lik bu mali büyüklüğün yüzde 17’sine denk gelen 0,6 milyar TL’lik kısmında kamu sektörünün doğrudan payının olduğu anlaşılmaktadır.

Kamu sektörünün futbol kulüplerine sağladığı ayni katkıları maddi büyüklükleri sebebiyle tesisler ve diğerleri şeklinde 2’ye ayırmak gerekmektedir.

Bazı futbol organizasyonlarına evsahipliği adaylıklarının da etkisiyle Türkiye özellikle son yıllarda stadyum, antreman tesisi gibi futbol mekanlarının inşa edilmesi veya yenilenmesi konularında büyük bir atılım kaydetmiştir. Devlet politikası haline dönüşen bu tesisleşme hamlesinden en çok futbol kulüpleri ile taraftarlar faydalanmaktadır.

Futbol tesisleri, kulüplerin sportif başarılarına ve mali yapılarına etki etmektedir. Artan kapasite nedeniyle sağlanacak olan gişe, loca ve reklam gelirleri maddi anlamda oluşacak olan olumlu etkinin en önemli sacayaklarıdır. Tesisleşmenin sportif başarıya olan katkısı ise ayrı bir araştırmanın konusunu oluşturmaktadır.

2017-2018 sezonunda profesyonel liglerde yer alan kulüplerin tesisleri incelendiğinde tapu sahibi olan kulüp sayısının yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Tesislerin çoğunluğu kamu arazisi üzerine inşa edilerek ilgili mevzuat hükümleri gereğince yapılan tahsis veya kiralamalar çerçevesinde kulüpler tarafından kullanılmaktadır.

Bu kapsamda geçtiğimiz sezon Süper Lig, 1.Lig, 2.Lig ve 3.Lig’de oynayan 126 kulüpten 29’unun kullandığı stadyumlar son 10 yılda Gençlik ve Spor Bakanlığı, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı veya belediyeler tarafından yenilenmiştir.

Söz konusu futbol mekânlarına kamu kurumlarınca yaklaşık 2,6 milyar TL[8] harcanmış ve bunun sonucunda 660 binlik koltuk kapasitesi ortaya çıkmıştır.

Stadyumlara ek olarak antreman tesislerinin yapımı ile bakım ve onarımına da kamu kurumları tarafından destek olunmakta ya da bu kurumlara ait tesislerin kullanım hakkı kulüplere devredilmektedir.

Ayrıca, özellikle belediyeler sahip oldukları arsalardan bazılarını tesisleşme veya ticari amaçlarla kullanılmak üzere şehirlerindeki futbol kulüplerine tahsis etmektedirler.

Kamu sektörü kapsamındaki kuruluşlar tesisleşme dışında takım otobüsü veya otomobil gibi taşıtların kulüplerin hizmetine sunulması, kulüp lisanslı ürünlerinin satılacağı mağazaların kurulmasına lojistik desteği sağlanması gibi yollarla futbol kulüplerine ayni anlamda katkı vermektedirler.

Vergi ve Benzeri Konulara İlişkin Katkılar

Kamu sektörünün profesyonel futbola sağladığı katkılardan sonuncusu muafiyet, istisna, borç yapılandırması gibi vergi, sosyal güvenlik ve benzeri konulara ilişkin ilgili mevzuat uyarınca yapılan düzenlemelerden oluşmaktadır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir Düzenlemeleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan “Vergi Harcamaları Raporu[9]” nda vergi muafiyet ve istisnaları, indirimler, mahsuplar, düşük vergi oranı ve vergi ertelemesi gibi nedenlerle spor dünyasında yapılan vergi harcamalarına da yer verilmiştir.

Söz konusu rapora göre 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 4/j maddesi uyarınca Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ile özerk spor federasyonlarına tescil edilmiş spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi işletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim şirketler kurumlar vergisinden muaftırlar.

Ayrıca, 5894 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 11.maddesine göre Türkiye’de FIFA, UEFA ve TFF himayesinde gerçekleştirilen müsabakalar ile bu Kanun kapsamında organize edilen müsabakalardan elde edilecek gelirler ve TFF’nin diğer tüm gelirleri her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.

Diğer taraftan sporcular da 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun geçici 72.maddesindeki hükümler doğrultusunda diğer meslek gruplarına nazaran birtakım avantajlara sahip olarak vergilendirilmektedir.

Bu kapsama göre anılan raporda 3 kalem altında yapılan vergi harcamalarının 2017 yılında toplam 276,9 milyon TL olduğu belirtilmiştir.

Bu rakamlardan TFF’ye ilişkin tutarlar doğrudan futbol dünyasını ilgilendirmekte diğerleri ise vergi harcamaları konusunda futbol özelinde tahmin yapılabilmesi için referans sunmaktadır.

Öte yandan, bazı kamu alacaklarının yeniden yapılandırılması amacıyla 2017 ve 2018 yıllarında yürürlüğe giren 7020 ve 7143 sayılı Kanunlar ile futbol kulüplerine kamuya olan vergi ve diğer borçlarını ikişer aylık dönemler hâlinde azami otuz altı eşit taksitte ödeyebilme şansı verilmiştir. Kamuoyuna yansıyan bilgilere göre[10] 7020 sayılı Kanundan 450 futbol kulübü faydalanrak vergi aslı olan 375 milyon TL’yi yapılandırmıştır.

Son olarak 2018 yılında yayımlanan 7103 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda Spor Genel Müdürlüğü, Türkiye Futbol Federasyonu ve bağımsız spor federasyonlarına tescil edilmiş olan ve Türkiye’de faaliyette bulunan spor kulüpleri ve sportif alanda faaliyette bulunan sermaye şirketleri tarafından sporculara ödenen ücretlerden tevkif edilerek ilgili vergi dairesine kanuni süresinde beyan edilen ve ödenen gelir vergisi tutarlarının özel hesaplara iade edilmesi hüküm altına alınmıştır. Anılan düzenlemeyle oluşturulan özel hesap sayesinde spor kulüplerinin amatör spor dallarını desteklemeleri için kaynak yaratılmıştır.

Sonuç

Türkiye futbol endüstrisi her geçen gün büyümekte ve gelişmektedir. Kamu sektörü de bu gelişmelere kayıtsız kalmamış ve büyümenin sürdürülebilir hale gelmesi için çeşitli mekanizmalar kullanarak katkı sunmuştur.

Böylece, futbolumuzda yeni bir “kamu özel iş birliği modeli” ortaya çıkmıştır. Kamu kurum ve kuruluşları maddi destekler ile kulüp bütçelerinde doğrudan kaynak aktarmakta, tesisleşmeye liderlik etmekte ve kamu alacakları konusunda yaptığı düzenlemelerle bazı avantajlar sağlamaktadır.

Yapılan araştırmada kamuoyu ile bilgi paylaşımında yeterli özenin gösterilmediği özellikle alt liglerde kamu kurumları ile kulüpler arasında ilişkilerin karmaşıklaştığı ve şeffaflık düzeyinin de düştüğü gözlenmiştir.

Erişilebilen bilgilere göre 2017-2018 futbol sezonunda kamu sektörünün sağladığı maddi katkı 646,9 milyon TL’dir. Bu desteklerin her yıl artarak devam etmesi kulüplerin çıkarına olmaktadır. Ancak, futbol pastasının 21.yüzyılın ekonomik felsefesi ile de örtüşecek şekilde özel sektör eliyle büyümesinin daha sağlıklı olacağı düşünülmektedir. Bunun için de futboldaki paydaşların ivedilikle organize olup özel sektör kaynaklarının futbola çekilmesi için kafa yorması gerekmektedir.

Ayrıca, kamu sektörünün futbolun sadece tesisleşme ayağında yer alması da daha doğru olacaktır. {jcomments on}

İnfo Grafik: