Tuğrul Akşar- 14 Temmuz 2019 Deloitte, yirmisekizincisini yayınladığı Yıllık Avrupa Futbol Finans Raporu’na göre, Avrupa futbol pazarının toplam gelirleri bir önceki yıla göre %11.3 artarak, 25,5 Milyar Euro’dan 28,4 Milyar Euro’ya ulaştı.[1] 

 Tablo:1) Avrupa Futbol Pazarının Toplam Gelirleri 

 Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues

Avrupa futbol gelirlerden aslan payını 15,6 Milyar Euro ile Beş Büyük Lig, yani İngiliz Premier Lig, Alman Bundesliga, İspanyol La Liga, İtalyan Serie-A ve Fransız Lig 1 alıyor. Beş Büyük Lig ya da diğer ifadeyle merkez ligler, toplam gelirin %54,93’ünü kendi aralarında paylaşırken, çevre liglerin toplam futbol pastasından aldığı pay ise % 18,66.

Bir önceki sezona göre Merkez Ligler’in payı % 6,12’lik bir artış kaydetmiş durumda. Çevre Liglerin paylarındaki artış ise %8,16 düzeyinde. (Tablo: 2)

 Tablo:2) Avrupa Futbol Gelirlerinin Ligler Bazında Dağılımı 

Merkez Liglerin gelirleri alt liglerin gelirleriyle konsolide edildiğinde, Merkez Liglerin toplam gelirleri 18,2 Milyar Euro’ya ulaşırken, toplam içindeki payları da % 64,08’e yükseliyor. Çevre Liglerin toplam gelirleri ise 10,2 Milyar Euro düzeyinde gerçekleşirken, Çevre Liglerin payı da % 35,92 olarak gerçekleşti. 

Tablo: 3) Merkez Ligler ve Çevre Liglerin Konsolide Gelirleri 

Konsolide gelir artışına bakıldığında ise, Merkez Liglerin bir önceki sezona göre gelir artışları % 4, Çevre Liglerin artış oranıysa % 27,5 görünüyor. (Tablo:3) 

Son Beş Yılda Beş Büyük Lig Arayı Çok Açtı! 

Son beş yılda Avrupa futbolunda Merkez Liglerin sahip olduğu finansal üstünlük giderek arttı ve bugün öyle bir noktaya geldi ki, var olan egemenliği yıkmak mümkün değil. Finansal üstünlük beraberinde sportif egemenliği de getirdi. Nitekim, UEFA organizasyonlarında Beş Büyük Ligin, Çevre Liglere karşı açık ara sportif üstünlüğünü Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi’nde açıkça görebiliyoruz.

Son beş sezonda Merkez Liglerin parasal gelişimleri Tablo:4’te görülüyor. Tabloya göre, Merkez Liglerin gelirleri 13,4 Milyar Euro’dan 17.9 Milyar Euro’ya geldi.

Merkez Liglerin içinde de Premier Lig’in engellenemez bir finansal üstünlüğü bulunuyor. İngiliz Premier Lig’in 2019-20 sezonunu da 5.940 Milyon Euro ile bitireceği öngörülüyor. En yakın Bundesliga ile arasında 2 Milyar Euro’luk bir fark oluşmuş durumda. Bu farkın açılmasında en büyük katkı Premier Lig’in yayın haklarındaki artıştan geliyor.

Tablo:4) Beş Büyük Lig’de Son Beş Yılda Gelirlerin Gelişimi

 Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues

Premier Lig Yayın Hakları Gelirindeki Artışla, Arayı Açıyor

Merkez Liglerin 2017-18 gelirleri ve bu gelirlerin bileşimi Tablo: 5’te yer alıyor. Tablodan da görüldüğü üzere, 2017-18 sezonunda İngiliz Premier Lig 5.440 Milyon Euro gelire sahip. Premier Lig’i 3.168 Milyon Euro ile Bundesliga takip ederken, üçüncü sırada 3.073 Milyon Euroluk geliriyle İspanyol La Liga’yı görüyoruz. İtalyan Serie-A 2.217 Milyon Euro ile Merkez Ligler içinde dördüncü sırada kendisine yer bulurken, Fransız Lig 1 ise 1.692 Milyon Euroluk geliriyle beşinci sırada.

İngiliz Premier Lig yıllık 3.210 Milyon Euroluk yayın geliriyle, Merkez Ligler içinde kendisine önemli bir finansal üstünlük sağlıyor. Bu üstünlük, aynı zamanda sportif alana da yansımış durumda. Nitekim, 2018-19 sezonunda hem Şampiyonlar Ligi’nde, hem de Avrupa Ligi’nde 4 İngiliz kulübü kendi aralarında oynadılar ve adeta Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi’ni Premier Lig’e çevirdiler. Şampiyonlar Ligi Finalini Liverpool- Tottenham oynarken, Avrupa Ligi finalini ise Chelsea ile Arsenal oynadılar. 14 Ağustos 2019’da İstanbul’daki Süper Kupa finalini de Liverpool ile Chelsea oynayacaklar.

Premier Lig’in toplam 5.4 Milyar Euro’ya ulaşan gelirinin %59’u naklen yayın haklarının satışından geliyor. Bu bağlamda Premier Lig’in 3.210 Milyon Euro’ya ulaşan naklen yayın gelirleri, Fransız Lig 1’in 3, Alman Bundesliga  ve İtalyan Serie-A’nın 1,5 ve İspanyol La Liga’nın da 1 katı kadardır.

Tablo:5 Beş Büyük Lig’in Gelirleri

Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues

İngiliz Kulüpleri Diğer Merkez Lig Takımlarından Daha Fazla Kazanıyor

Tablo:5’ten de görülebileceği üzere İngiliz kulüpleri kulüp başına 272 Milyon Euro ortalama gelirle, Bundesliga takımlarından % 54,5; La Liga ekiplerinden %76,6; Serie-A takımlarından %145 ve Lig 1 takımlarından da % 220 fazla gelir kazanıyorlar.

Maç başına Almanlar 43.879 ortala seyirci sayısı ile diğer Merkez Lig takımlarından daha fazla tribünleri doldururken, Premier Lig maç günü gelirlerinde de diğer liglerden açık ara önde görünüyor. Yukarıdaki tablodan yaptığımız hesaplamalara göre, İngilizler maç günü gelirlerinde de ortalama seyirci başına 38.265 Euro’luk gelirle ilk sırada yer alıyorlar. İngilizleri 35.712 Euro ile İspanyollar izliyor. Almanlar stat doluluk oranında %90’lık ortalamayla ikinci sırada yer almalarına karşın, 19.872 Euro gelirle Merkez Ligler içinde 4.sıradalar. İtalyanlar 27.926 Euro ile üçüncü sırada iken, Fransızlar 15.149 Euroyla son sırada kendilerine yer bulabiliyorlar.

Buradan da ortaya çıkan sonuç şu ki: Stat doluluk oranının yüksekliği, ortalama seyirci başına maç günü geliri maksimize edilebiliyorsa, bu rasyo daha anlamlı hale gelebiliyor.

Ticari Gelirlerde de İngilizler Önde

Premier Lig’in sadece yayın hakları ve maç günü gelirlerinde değil, aynı zamanda ticari gelirlerde de Merkez Ligler arasında açık ara üstünlüğe sahip olduklarını Tablo:6’dan görebiliyoruz.

Tablo: 6) Beş Büyük Lig’de Ticari Gelirlerin Gelişimi

Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues 

 Tablo:6’ya göre, İngiliz Premier Lig elde ettiği 1.473 Milyon Euro ticari gelirle ilk sırada yer alıyor. İngilizleri 1.382 Milyon Euro ile Almanlar izlerken, İspanyollar 954 Milyon, İtalyanlar 710 ve Fransızlar da 666 Milyon Euro ticari gelire sahipler.

Son sekiz yılda İngilizler ticari gelirlerini %163 arttırarak 560 Milyon Euro’dan 1.473 Milyon Euro’ya taşırlarken, Almanlar %174’lük artışla 1.382 Milyon Euro’luk ticari gelire ulaştılar. Diğer Merkez Lig’lerin ticari gelirleri 1 Milyar Euro’nun altında kalırken, en düşük ticari gelire sahip lig ise 666 Milyon Euro’luk geliriyle Fransız Lig 1 oluyor.

İngiliz futbol endüstrisi yayın gelirlerinin dışında maç günü gelirleri ve ticari gelir yaratmada da ilk sırada.

Para Harcamada da İngilizler Önde Gidiyor

İngilizler sadece para kazanmada değil, para harcamada da Merkez Ligler içinde ilk sırada yer alıyorlar.

Tablo:7 bize Premier lig kazandığı 5.440 Milyon Euro gelirin yaklaşık %59’unu oyunculara ücret olarak dağıttığını gösteriyor. Kulüp başına ortalama 272 Milyon Euro gelir elde eden (bkz. Tablo: 5) İngiliz kulüpleri, bunun 161 Milyon Eurosunu oyunculara ücret ve maaş olarak ödüyor. Bu da, doğal olarak en iyi oyuncu ve teknik adamın İngiltere’ye gitmesine neden oluyor.

Tablo: 7) Beş Büyük Lig’de Gelirler Ve Ücret Maliyetleri

Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues 

Tablo:7’ye göre, İngiliz kulüplerinin oyuncularına ödedikleri ücret ve maaş toplamları 3.217 Milyon Euro’ya ulaşıyor. Premier Lig’den sonra oyuncularına en fazla ücret ve maaş ödeyen lig 2.013 Milyon Euro ile İspanyol La Liga olurken, İspanyolları 1.674 Mio Euro ile Almanlar izliyor. Ancak, her hal ve karda tüm Merkez Liglerde oyunculara ödenen ücret ve maaş gideri 1 Milyar Euronun üzerinde görünüyor.

Ücret-maaş/gelir rasyosunda ise en düşük oran %53 ile Alman Bundesliga’da görünürken, en yüksek rasyo %75 ile Fransız Lig1’de bulunuyor.

En Karlı Kulüpler Premier Lig’de Yer Alıyor

Gelirleri istikrarlı bir şekilde artırmada Premier Lig liderliği kimseye bırakmıyor.

Tablo:8’e bakıldığında, İngiliz kulüplerinin karlılıklarını özellikle 2012-2013 sezonundan itibaren geometrik bir biçimde ancak, istikrarlı bir şekilde artırdıkları görülüyor. Premier Lig kulüpleri 2016-17 sezonunda 1.297 Milyon Euro kar yaratırken, bu tutar 2017-18 sezonunda 1 Milyar Euronun altına, 979 Milyon Euro’ya düştü. Buna karşın, diğer merkez ligler ile kıyaslandığında, İngiliz kulüplerinin yarattıkları faaliyet karları ile diğer ligler arasında 600 Milyon Euro’nun üzerinde farklar olduğu Tablo:8’den görülüyor.

İngiliz kulüpleri son on yılda faaliyet karlarını tam 9.5 kat arttırarak 979 Milyon Euro’ya yükselttiler. Bu gerçekten de çok büyük bir başarı. Premier Lig’de faaliyet karında yaşanılan bu artış performansını diğer liglerde gözlemleyemesek te, yine de Alman kulüplerinin 373, İspanyol Kulüplerinin 226, İtalyanların da 54 Milyon Euro kar yaratabiliyorlar. Merkez Ligler içinde sadece Fransız lig 1 faaliyetlerinden zarar eder durumda. Fransızlar 2017-18 sezonu itibariyle 298 Milyon Euro zarar etmiş görünüyor.

Premier Lig’de yer alan 20 kulüpten 19’u faaliyet karı yaratabilirken, 13 kulüp ise vergi öncesi karlılığa sahip.[2]

UEFA Finansal Fair Play (FFP) uygulamasının, kulüp ve lig karlılığına en olumlu etkisini Merkez ligler içinde sadece Premier Lig’de görüyoruz. 2013-14 sezonundan itibaren uygulamaya alınan UEFA FFP uygulaması ile Premier Lig’in sıkı bir mali disipline girdiğini de yukarıdaki tablo bize gösteriyor. Bu gelişimi sadece gelir artışı ile de açıklamak çok mümkün görünmüyor. Doğal olarak, gelirlerdeki artışa karşın, futbol ekonomisinde giderler ve buna bağlı zararlar daha hızlı artar. Premier Lig’in gelir artışını, finansal anlamda kulüpleri karlılığa ulaştırmada çok iyi kullandığını/yönettiğini gözlemliyoruz.

Tablo: 8) Beş Büyük Lig’de Kulüp Karlılıklarının Gelişimi

Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues

Çevre Liglerde Rusya Arayı Açıyor

Çevre Liglerde Rusya sahip olduğu 813 Milyon Euroluk geliriyle, ekonomik ve finansal anlamda liderliği son yıllarda elinde tutuyor. Rus liginin en önemli gelir kaynağını sponsorluk gelirleri (% 61) oluştururken, çevre ligler içinde en yüksek yayın geliri 376 Milyon Euro’ya ulaşan tutarla Süper Lig’de bulunuyor. 

Süper Lig’de toplam gelirlerin %51,4’ü yayın gelirlerinden oluşurken, sponsorluk ve ticari gelirlerinin payı % 33, Maç günü gelirlerinin payı da %11 düzeyinde. Bu haliyle, Rus liginden sonra yedinci sırada kendisine yer bulan Süper Lig’de kulüp başına ortalama gelir ise 41 Milyon Euro seviyesinde. Süper Lig %76’lık ücret-maaş/gelir rasyosu ile de Çevre Ligler içinde en olumsuz rasyoya sahip lig olarak görünüyor.  

Tablo: 9) Çevre Liglerde Gelirler ve Gelirlerin Gelişimi

Kaynak: Annual Review of Football Finance 2019 Europe’s Premier Leagues

Dengesiz ve Haksız Rekabet Çevre Liglerin Aleyhine Kalıcılaştı!

Çevre Ligler’in rekabette Merkez Ligler’in gerisine düşmesi esas itibariyle, UEFA’nın yıllardır izlediği bilinçli bir politikanın sonucu…

UEFA her ne kadar, Finansal Fair Play uygulamasıyla ‘’Küçük ligleri, büyük liglere karşı koruma’’yı hedeflediğini beyan etse de, uygulama sonuçları göstermiştir ki, bu amaç gerçekleşmediği gibi, aksine Çevre Ligler rekabette oldukça geride kalmışlar, Ligler arasındaki dengesiz ve haksız rekabet, Merkez Ligler lehine daha da artmıştır.  Bu gelişimi ekonomik ve mali alanda gördüğümüz gibi, sportif alanda da gözlemliyoruz. Avrupa futbolunun bir numaralı kupası Şampiyonlar Ligi’nde çeyrek finalden itibaren neredeyse hiç Çevre Lig takımının olmaması (bu sezon- 2018-19 Ajax örneği bir istisnadır), dengede rekabetin kaybolduğunu bize gösteriyor. Bu haliyle, Avrupa futbolunun geleceği ciddi risk altındadır. Ligler arasındaki uçurumun daha da artırılması, orta ve uzun vadede futbolun ölümü anlamına geliyor.

Sonuçlar

Sonuç 1: Sürdürülebilir mali yapıya sahip olmayan ligler rekabette daha geriye düşüyor, düşmeye devam edecekler!

Deloitte’un son raporu, sadece kulüplerin finansalları hakkında değil, aynı zamanda iktisadi ve mali yönetimleri konusunda da bize önemli ipuçları veriyor.

Öncelikle belirtmem gerekir ki, sağlam bir mali yapıya sahip olmayan ligler, bugünkü haksız rekabet yapısı içinde daha da geriye düşecekler ve/veya düşmeye devam edecekler. Var olan haksız rekabet yapısı, sürdürülebilir mali yapıya sahip olmayan Çevre Ligleri (Periferi Ligler), her alanda Merkez Ligler ile rekabette daha da geriye itecek. Çevre Liglerin rekabette geride kalmamaları, sürdürülebilir mali yapıyı tesis edip edemelerine bağlı görünüyor. Genel olarak böylesi bir finansal yapının Kulüpler bazında hayata geçirilmesi ise, o ülkenin futbol otoritesinin öncelikli ve zorunlu görevlerinin başında geliyor. 

Bu bağlamda, futbol otoritesinin en önemli görevi ve öncelikli amacı bir ligde sürdürülebilir bir gelir artışı yaratarak, sağlıklı bir mali yapının oluşturulmasıdır. Sadece naklen yayın geliri artışı sağlamakla, bir ligde sürdürülebilir bir büyümeye ulaşılması maalesef çok mümkün görünmüyor. Mutlaka, başka gelir kaynaklarının da yaratılması gerekiyor. Artan gelirin ise çok verimli bir şekilde,  ligin rekabetçi yapısını yükseltecek ve futbol kalitesini artıracak şekilde kullanılması kaçınılmaz bir zorunluluk olarak karşımıza çıkıyor. Bunu Premier lig örneğinde net olarak görebiliyoruz.

Merkez Liglerden daha fazla geriye düşmemek ve Çevre Ligler içinde aranın daha fazla açılmaması için bir ligde futbol kalitesinin artırılması ve sürdürülebilir bir mali yapıya sahip olmak çok önemli.

Sonuç 2: Zenginle Yoksul Arasındaki Uçurum Büyüyor!

Deloitte’un son raporundaki verilere göre, 28,4 milyar Euro büyüklüğündeki Avrupa futbol pastasından Beş Büyük Lig’in aldığı 18,2 Milyar Euroluk pay, toplam gelirin % 64,08’ine karşılık geliyor. Kalan % 35,92’lik payı ise diğer 49 ülke ligi paylaşıyor. 

Daha açık ifadeyle, Beş Büyük Lig’de, lig başına ortalama gelirden alınan pay % 12,82 iken, periferi liglerde bu oran %07 (Binde yedi) civarında gerçekleşiyor. Bu durum, Avrupa futbolunda rekabetin, büyüklerin lehine haksız rekabete nasıl dönüştüğünü/dönüştürüldüğünü de net olarak bize gösteriyor.

Merkez Ligler’in Avrupa futbolunda hegemonyası artarak devam ediyor.  Daha fazla gelire ulaşarak, futbol bazında servetlerini daha da arttıran Merkez Ligler, çok ciddi rekabet üstünlüğüne sahip konuma geldiler. Bu yapının oluşturulmasının tek sorumlusu ise UEFA…Avrupa futbolunun patronu, ‘’dengede rekabeti tesis edeceğim’’ derken, dengesiz rekabeti kalıcılaştırdı. Bu yapı, Merkez Ligler’e sportif ve finansal üstünlük sağlıyor. UEFA, Merkez Liglerin Avrupa futbolundaki hegomonik egemenliğine  payanda olmaya devam ettiği sürece, Çevre Ligler’in, ekonomik, finansal ve sportif olarak başarıya ulaşması çok mümkün görünmüyor.  

Buradan çıkan sonuç ise, UEFA’nın Avrupa futbol pastasının paylaşımında daha dengeli  bir yapılanmaya yönelmesi gerekiyor. Aksi halde, orta ve uzun vadede futbolun ölümüne neden olacaktır.

Sonuç 3: Finansal Polarizasyon Haksız Rekabet Yaratıyor

Finansal polarizasyon, gelirleri arasındaki derin uçurumlar nedeniyle, kulüplerin zengin ve yoksul olarak iki kutba ayrılması anlamına geliyor. Finansal polarizasyonun yeşil sahalara yansıması ise dengesiz rekabet şeklinde oluyor. Dengesiz rekabet finansal polarizasyonun etkisiyle, süreç içinde haksız rekabete dönüşüyor ve düşük bütçeli, güçsüz takımların aleyhine çalışıyor. Haksız rekabeti ise, takım kadrolarının karşılaştırmalı değerlerinde, mukayese edilemeyecek yıllık gider bütçelerinde, fonlama olanağının kısıtlı ve maliyetli olmasına neden olan finansal kredibilitelerinde görebiliriz.

Haksız ve dengesiz rekabet, Beş Büyük Lig’in Avrupa futbolunda hegemonyasını daha da artırmasına, Çevre Liglerin ise sadece statüyü devam ettirmeye yarayan bir payandaya dönüşmesine neden oluyor. Haksız rekabet, Merkez Liglerin servet birikimlerinin artmasına ve dengesiz rekabetin Çevre liglerin aleyhine kalıcılaşmasına ortam ve olanak hazırlıyor.

Bunun en yıpratıcı ve net örneğini bu sezon Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi’nde gördük. Şampiyonlar Ligi’nde Liverpool ile Tottenham’ın,  Avrupa Ligi’nde de Chelsea ile Arsenal’ın final oynaması, yukarıda dile getirdiğimiz olumsuz sonucun yeşil sahaya yansımasından başka bir şey değildir.

Bundan tam 5 yıl önce yine bir Deloitte raporu analizinde aşağıdaki satırları kaleme almışım. Gördüm ki, o zamandan bugüne değin, Çevre Liglerin lehine bir değişim ve gelişim olmadığı gibi, aksine zenginlerle (Merkez Ligler) aradaki uçurum daha da büyümüş. Artık, bundan sonra da kapanacak gibi görünmüyor.

‘’Dengesiz rekabet temelinde yükselen haksız rekabet üstünlüğüne ulaşan Ligler, zaman içinde bu avantajlı durumu lehlerine kullanarak, değeri milyar Eurolara ulaşan güçlü takımlar kurabilmekte ve sportif arenada bir hegemonya oluşturabilmekteler. Diğer tarafta ise, rakipleriyle mücadele edebilecek kadro derinliği ve bütçe büyüklüğünden yoksun periferi kulüpleri bu turnuvalara sadece statü gereği çıkmaktalar…finansal polarizasyon, kulüpler arasındaki dengesiz rekabeti kalıcılaştırıp haksız rekabete dönüştürüyor. Bir yanda zengin ve rekabet gücü yüksek takımlar, diğer tarafta ise düşük bütçeli ve rekabet gücü zayıf kulüpler yaratıyor. Bu durumun özeti ise, Futbolun finansallaşmasıdır. Yani, haksız rekabet sonucu oluşan aşırı gelir, Bu durumun özeti ise, Futbolun finansallaşmasıdır. Yani, haksız rekabet sonucu oluşan aşırı gelir, Merkez Liglerde servet artışına dönüşüyor, servet birikiminin artmasına yol açıyor.’’[3]

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş